Άρθρο του Μιχαήλ Παναγιωτόπουλου,
Αντιναυάρχου (ε.α.) ΠΝ
Την Τρίτη 30 Μαρτίου έκλεισαν 199 χρόνια από την αποφράδα ημέρα που οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν την ακραιφνή βία προς τον ελληνικό πληθυσμό της Χίου ως παράδειγμα εκφοβισμού και αποτροπής σε όποιον συμμετείχε στην επανάσταση.
Η Χίος από την Γενουατοκρατία (1346-1566), ήταν φημισμένη για την καλλιέργεια και το εμπόριο της Μαστίχας. Χάριν του εμπορίου της μαστίχας, κατά την τουρκοκρατία απολάμβανε ιδιαίτερα προνόμια. Μετά μάλιστα από την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), οι Χιώτες ανέπτυξαν έντονη εμπορική και ναυτική δραστηριότητα σε όλη την Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα. Το νησί γνώρισε σημαντική άνθηση, αφού υπήρχε πολύς πλούτος, μέρος του οποίου καρπώνονταν η αδελφή του Σουλτάνου. Η πόλη της Χίου απέκτησε όμορφα κτήρια, τη δική της Σχολή (1792-1822) η οποία απετέλεσε κέντρο διαφωτισμού υπό τις οδηγίες του Αδαμαντίου Κοραή και την διεύθυνση του Νεοφύτου Βάμβα και αργότερα την βιβλιοθήκη του Κοραή.
Η Χίος δεν συμμετείχε αμέσως στην εθνεγερσία. Με την έναρξη της επανάστασης και για προληπτικούς λόγους είχαν μεταφερθεί στο νησί τουρκικά στρατεύματα από την Ασία, που έκαναν καθημερινά έκαναν αρπαγές και φόνους. Η προσπάθεια του Τομπάζη και του Ιωάννη Ράλλη τον Απρίλιο του 1821 δεν έπεισε τους Χιώτες πρόκριτους να ξεσηκωθούν επειδή το εγχείρημα ήταν άκαιρο και άκρως επικίνδυνο λόγω της εγγύτητας με τις τουρκικές ακτές.
Τελικά η Χίος επαναστάτησε στις 10 Μαρτίου, όταν ο Λυκούργος Λογοθέτης, με την προτροπή του Χιώτη Αντωνίου Μπουρνιά, αποβιβάστηκε στο νησί με 1.500 άνδρες. Κατάφερε στην αρχή να συνεγείρει κυρίως τους κατοίκους της υπαίθρου αλλά χωρίς να έχει κάποιο αποτέλεσμα με τους τούρκους, οι οποίοι πρόλαβαν να κλειστούν στο κάστρο τους. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' εξέλαβε την εξέγερση ως αχαριστία και διέταξε αμέσως να φυλακιστούν όλοι οι Χιώτες της Κωνσταντινούπολης και εξήντα από αυτούς να αποκεφαλιστούν. Έδωσε στη συνέχεια εντολή στον αντιναύαρχο Καρά-Αλή πασά να καταπλεύσει στον νησί και να τιμωρήσει παραδειγματικά τους εξεγερθέντες.
Ο Καρα-Αλής στις 30 Μαρτίου 1822 κατέπλευσε με το στόλο του στη Χίο και μετά από έντονο κανονιοβολισμό, αποβίβασε στην ακτή 7.000 άνδρες, έλυσε την πολιορκία και με τη συνδρομή της τουρκικής φρουράς κατέστειλε εύκολα και σύντομα την εξέγερση. Από την πλευρά των Ελλήνων, η μόνη ενίσχυση ήταν από τα Ψαρά. Οι δυνάμεις που συγκέντρωσε η «Κεντρική Κυβέρνηση» καθυστέρησαν πολύ να φτάσουν στο νησί, εκτιμώ κυρίως λόγω του ότι δεν είχε ενημερωθεί έγκαιρα. Οι επιτόπου Ελληνικές δυνάμεις των Μπουρνία και Λογοθέτη αποδείχθηκε ότι δεν ήταν ούτε επαρκείς, ούτε λειτουργικές.
Μετά την καταστολή της εξέγερσης, οι Τούρκοι έκαψαν σχεδόν όλα τα σπίτια και σκότωσαν όλα τα παιδιά κάτω των 3 ετών, όλους τους άνδρες από 12 ετών και πάνω, καθώς και όλες τις γυναίκες από 40 ετών και πάνω. Γλύτωσαν μόνο όσοι ασπάστηκαν επιτόπου το Ισλάμ. Από τον συνολικό πληθυσμό των περίπου 120.000 – 140.000, περισσότεροι από 42.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν, 52.000 αιχμαλωτίστηκαν και 23.000 κατάφεραν να διαφύγουν. Είναι γνωστός ο πίνακας του Γάλλου ζωγράφου Ευγένιου Ντελακρουά (Ferdinand Victor Eugène Delacroix) όπου απεικονίζεται η μεγάλη σφαγή.
Το δράμα δεν τελειώνει όμως εδώ. Τα αιχμάλωτα γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης και πωλούνταν σε εξευτελιστικές τιμές. Στις Ευρωπαϊκές εφημερίδες της εποχής (Courrier Francais, Allgemeine Zeitung …) υπήρχαν συνέχεια άρθρα με την απάνθρωπη και αποτρόπαια συμπεριφορά των Τούρκων, οι οποίοι σταμάτησαν τις αγοραπωλησίες των Ελλήνων της Χίου τον Ιούνιο του 1822, δυόμιση μήνες μετά.
Τα αιματηρά γεγονότα και το δουλεμπόριο ξεσήκωσαν την κοινή γνώμη σε όλη την Ευρώπη και πύκνωσαν οι τάξεις των φιλελλήνων. Φάνηκε το ασυμβίβαστο των Τούρκων με τον ανθρωπισμό και των Χριστιανών με τους Μουσουλμάνους.
Αυτά τα γεγονότα, όσο δυσάρεστα και να είναι πρέπει να τα θυμόνται όλοι. Πρώτον εμείς οι Έλληνες οφείλουμε κάθε κίνηση και διπλωματικό χειρισμό με τους Τούρκους να τον έχουμε σχεδιάσει πολύ καλά και να θυμόμαστε πάντοτε τι είναι ικανοί να κάνουν. Όχι μόνο τότε αλλά και στις ημέρες μας, όπως φάνηκε από την συμπεριφορά τους στην μαρτυρική Κύπρο το 1974. Δεύτερον οι Ευρωπαίοι εταίροι μας καλόν είναι να θυμηθούν ότι αυτοί με τους οποίους έχουν τώρα οικονομικά συμφέροντα και φιλικές σχέσεις, αυτοί οι ίδιοι προέβησαν στις αχρείαστες και ειδεχθείς σφαγές στη Χίο και σε όλη την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί τότε η Ευρώπη εναντίον τους και να μας υποστηρίξει έμπρακτα.
