Της Συγγραφέως ″Φλόγα του Ταινάρου″
Αν σήμερα ρωτούσαν τους Έλληνες να πουν μια αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε τα μαύρα χρόνια της τριπλής κατοχής της Πατρίδας μας, είναι σίγουρο ότι οι περισσότεροι θα απαντούσαν το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Και όμως εκείνη την δύσκολη περίοδο έδρασαν στη Ελλάδα δεκάδες αντιστασιακές οργανώσεις, που με τον αγώνα και τις θυσίες τους βοήθησαν τα μέγιστα στην τελική νίκη των συμμάχων και στην γρήγορη απελευθέρωση της Ελλάδος. Έντεχνα, μεταπολεμικά, η ηττημένη αριστερά, κατάφερε με την ιδεολογική της επικράτηση σε διάφορους τομείς, όπως στην τέχνη και στην παιδεία, να σβήσει αυτές τις χρυσές σελίδες των εθνικιστικών οργανώσεων. Αποτελεί όμως ένα τεράστιο άλλο θέμα η μονοθεματική προβολή του ΕΛΑΣ και η ″παράλειψη″ να αναφέρονται στα εγκλήματα που διέπραξε τόσο κατά τη διάρκεια της κατοχής (όπως η εξόντωση – δολοφονία του ηρωικού Συνταγματάρχη Ψαρρού και του 5/42 Συντάγματος) όσο και μετά απ’ αυτήν. Γι’ αυτό στις παρακάτω γραμμές θα αναφερθώ μόνο στη δοξασμένη, αήττητη Χ Μεραρχία των ΕΔΕΣ – ΕΟΕΑ.
Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) ήταν η δεύτερη, σε μέγεθος, Ελληνική αντιστασιακή οργάνωση και ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941 από τον Συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα. Ο τελευταίος τον Αύγουστο του 1942 σχηματίζει την πρώτη αξιόμαχη αντάρτικη ομάδα που ονομάστηκε Εθνικαί Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) Η ομάδα αυτή μπόρεσε να αποκρούσει τις πρώτες επιθέσεις των Ιταλών, και σταδιακά αναπτύχθηκε, συμμετέχοντας μάλιστα στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, την 25η Νοεμβρίου 1942.
Τον Απρίλιο του 1944 συγκροτήθηκε η Χ Μεραρχία των ΕΟΕΑ, με άνδρες που προέρχονταν στο σύνολο τους από την περιοχή Θεσπρωτίας. Σύντομα μετά από κατάλληλες επαφές ενσωματώθηκαν στην Μεραρχία και όλες οι ανταρτικές ομάδες, που δρούσαν στην περιοχή του Σουλίου. Διοικητής ορίστηκε ο Συνταγματάρχης Βασίλειος Καμάρας. Αντικειμενικός σκοπός της ήταν η δημιουργία προγεφυρώματος ενόψει της αναμενόμενης απόβασης των Συμμάχων στις ακτές της δυτικής Ελλάδας, (σ.σ. Πριν από την απόβαση στην Νορμανδία, οι σύμμαχοι, προκειμένου να διασπείρουν την άμυνα των Γερμανών, δημιουργούσαν διάφορα προγεφυρώματα, ως δήθεν σημεία αποβάσεων). Δευτερεύοντες στόχοι ήταν η απελευθέρωση της Θεσπρωτίας και η καταπολέμηση των Τσάμηδων, οι οποίοι επιθυμούσαν να αποσπάσουν την «Τσαμουριά» από την Ελλάδα.
Ο Ηρωικός Μητροπολίτης Δωρόθεος (φορώντας ενδυμασία αντάρτη), με τον Συνταγματάρχη Καμάρα
Οι στόχοι αυτοί ήταν ιδιαιτέρως φιλόδοξοι, καθώς δεν επρόκειτο για μια αντάρτικη καταδρομική επιχείρηση, μετά την οποία η μονάδα θα έβρισκε ασφαλές κρησφύγετο σε δυσπρόσιτα βουνά. Οι άνδρες της μονάδας όφειλαν να διατηρήσουν επ' αόριστον το συγκεκριμένο προγεφύρωμα, δημιουργώντας ένα σταθερό μέτωπο εναντίον των Γερμανών. Σημειώνεται ότι οι τελευταίοι θα είχαν την ενεργό υποστήριξη των Τσάμηδων. Επίσης η περιοχή στην οποία επρόκειτο να δημιουργηθεί το συγκεκριμένο προγεφύρωμα, ήταν κατά βάση πεδινή και διασχιζόταν από μεγάλες οδικές αρτηρίες. Συνεπώς, ο εχθρός με την πληθώρα των μηχανοκίνητων μέσων που διέθετε, είχε τη δυνατότητα να μετακινήσει σύντομα και με σχετική ευκολία μεγάλες δυνάμεις προς ανακατάληψη της συγκεκριμένης τοποθεσίας. Παράλληλα η μορφολογία του εδάφους ήταν τέτοια, ώστε μπορούσε να εγκλωβίσει τους άνδρες της μονάδας σε περίπτωση ήττας. Φυσικά η υπεροπλία των Γερμανών σε έμψυχο και κυρίως άψυχο υλικό ήταν συντριπτική. Κατείχαν όλες τις μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις της περιοχής, διαθέτοντας πυροβολικό και ενισχυόμενοι από 2.500 περίπου γερμανοντυμένους Τσάμηδες.
Ένοπλο τμήμα Τσάμηδων, παρουσιάζει όπλα επιθεωρούμενο από Γερμανό Αξιωματικό
Παρόλα αυτά οι αξιωματικοί και οι οπλίτες της μονάδας δέχθηκαν να πραγματοποιήσουν την επιχείρηση με ενθουσιασμό. Τους είχε συνεπάρει η ιδέα ότι έτυχε σε αυτούς ο κλήρος να ανοίξουν τον δρόμο για τα συμμαχικά στρατεύματα στη Βαλκανική. Νύκτα της 26ης προς την 27η Ιουνίου. Οι άνδρες της Χ Μεραρχίας ξεχύνονται μέσα στην πόλη της Παραμυθιάς. Ο αιφνιδιασμός είναι τέλειος. Οι Έλληνες μαχητές καταλαμβάνουν εύκολα τα πρώτα οικήματα της πόλης. Ο εχθρός όμως εξακολουθεί να προβάλει πεισματική άμυνα. Παντού γίνονται οδομαχίες. Οι μαχητές των ΕΟΕΑ προχωρούν. Στα νώτα των εχθρών εμφανίζονται και άλλοι Έλληνες μαχητές. Περικυκλώνουν τον εχθρό και προσπαθούν να αποκόψουν κάθε οδό διαφυγής του. Το ηθικό των Γερμανών, κάμπτεται. Κινδυνεύουν να συλληφθούν αιχμάλωτοι. Υποχωρούν προς την κατεύθυνση των Ιωαννίνων. Οι Τσάμηδες δεν ακολουθούν τους Γερμανούς. Συνεχίζουν να μάχονται με φανατισμό. Θεωρούν την πόλη πρωτεύουσα της Τσαμουριάς. Ξημερώνει. Η Παραμυθιά είναι ελεύθερη. Ενθουσιασμός στις τάξεις των μαχητών των ΕΟΕΑ αλλά και στις ψυχές όλων των Ηπειρωτών. Το τίμημα αυτής της νίκης ήταν δύο Έλληνες μαχητές να ταξιδέψουν για τα Ηλύσια Πεδία. Στα χέρια των Ελλήνων περιέρχεται και το αεροδρόμιο της πόλης. Τώρα πια τα συμμαχικά αεροσκάφη θα ανεφοδιάζουν τις ΕΟΕΑ με ασφαλή τρόπο. Δεν υπάρχει χρόνος για ανάπαυση. Οι αντάρτες προωθούνται και καταλαμβάνουν καίριες θέσεις στα περίχωρα της πόλης για να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη αντεπίθεση του εχθρού. Οι Γερμανοί διστάζουν. Αποφασίζουν να αποσυρθούν εσπευσμένα και από την Πάργα. Κατευθύνονται στην Ηγουμενίτσα. Την 29η Ιουνίου 1944 οι μαχητές των ΕΟΕΑ εισέρχονται θριαμβευτικά στην Πάργα. Απελευθερώνεται και δεύτερη πόλη μέσα σε διάστημα δύο ημερών. Φρενίτιδα ενθουσιασμού στο Πανελλήνιο. Κλονισμός του ηθικού των κατοχικών στρατευμάτων.
Ο Ζέρβας προσπαθεί να συνδιαλλαγεί με τους Τσάμηδες. Οι τελευταίοι παραμένουν σταθερά εχθρικοί. Άλλωστε πριν λίγους μήνες είχαν εμπράκτως αποδείξει τα εχθρικά τους αισθήματα για τον Ελληνισμό, με τη θανάτωση 49 επιφανών κατοίκων της Παραμυθιάς, οι οποίοι κρατούντο ως όμηροι από τις κατοχικές αρχές. Στις 29 Ιουνίου (που απελευθερώνεται η Πάργα), χίλιοι και πλέον Τσάμηδες, (με επικεφαλής τον Μαζάρ Μπέη Ντίνο) επιτίθενται εναντίον των μαχητών της Χ Μεραρχίας στην περιοχή Καρβουνάρι. Οι Έλληνες αποκρούουν την επίθεση και αντεπιτίθενται κατατροπώνοντας τους Τσάμηδες. Οι απώλειες των τελευταίων ανήλθαν σε εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Ωστόσο οι Τσάμηδες δεν κάμπτονται. Πείθουν τους Γερμανούς να επιχειρήσουν την ανακατάληψη της Παραμυθιάς, υποσχόμενοι ότι αλβανόφρονες κάτοικοι της περιοχής θα συνδράμουν αποφασιστικά την κοινή τους προσπάθεια. Η επίθεση εκδηλώνεται την 30ή Ιουνίου από απροσδιόριστο αριθμό Τσάμηδων, συνεπικουρούμενων από διακόσιους και πλέον Γερμανούς, οι οποίοι διαθέτουν και πυροβολικό. Επιχειρούν ανακατάληψη της πόλης. Οι μαχητές των ΕΟΕΑ υποδέχονται με πυκνό πυρ τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Γίνονται μάχες σώμα με σώμα. Το εχθρικό πυροβολικό βάλλει ακατάπαυστα εναντίον των θέσεων των ανταρτών, χωρίς οι Έλληνες να μπορούν να ανταποδώσουν τα πυρά. Ο Ζέρβας ρίχνει στη μάχη και τις τελευταίες εφεδρείες του. Πλευροκοπά τον εχθρό. Οι δυνάμεις των ΕΟΕΑ περνούν στην αντεπίθεση, αιφνιδιάζοντας τον εχθρό, ο οποίος θεωρεί ως επικείμενη την κάμψη της αντίστασης των Ελλήνων. Τσάμηδες και Γερμανοί δέχονται επίθεση κατά μέτωπον και από τα πλευρά. Συγχρόνως οι κάτοικοι του Νεοχωρίου παρενοχλούν τους Γερμανούς και βοηθούν τους αντάρτες. Διατάσσεται γενική υποχώρηση των εχθρικών στρατευμάτων, τα οποία ακολουθούνται κατά πόδας από τους Έλληνες. Ο εχθρός υποχωρεί χωρίς συνοχή προς τις βάσεις εξόρμησης του. Αφήνει πίσω 38 νεκρούς, 42 τραυματίες και 15 αιχμαλώτους. Αυτή η νέα νίκη ήταν πολύ σημαντική, διότι ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία ανταρτικά τμήματα αντιμετώπισαν γερμανικές δυνάμεις εκ παρατάξεως στην πεδινή περιοχή της Θεσπρωτίας.
Γερμανοί και Τσάμηδες έχουν χάσει δύο μάχες αλλά όχι τον πόλεμο, ο οποίος συνεχίζεται, πάντα νικηφόρα για την Χ Μεραρχία. Ο αέρας της νίκης έχει πλέον φουσκώσει για τα καλά τα πανιά των Ελλήνων. Η εθελοντική στρατολόγηση των ανδρών της περιοχής ″δίνει″ στην μεραρχία δύο νέα συντάγματα. Έχουν βελτιώσει και τον εξοπλισμό τους από τα λάφυρα (πυροβόλα κλπ) των μαχών. Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, που παρακολουθεί με θαυμασμό τα κατορθώματα της Μεραρχίας, φροντίζει να υπάρχει μια ″υποφερτή″ ροή πολεμοφοδίων. Τώρα πρέπει να ξεμπερδέψουν με τους μόνιμους εχθρούς του Ελληνισμού, τους Τσάμηδες. Η εκκαθαριστική επιχείρηση της Χ Μεραρχίας ξεκινά τις πρώτες πρωινές ώρες της 4ης Αυγούστου. Η ορμή των μαχητών των ΕΟΕΑ γρήγορα φέρνει τη νίκη. Οι μαχητές δεν επαναπαύονται, σταθεροποιούν και οχυρώνουν τις θέσεις τους. Καταλαμβάνουν τον στρατηγικής σημασίας όρμο του Μούρτου. και αιχμαλωτίζουν δύο γερμανικά βενζινόπλοια. Τώρα η Χ Μεραρχία διαθέτει στολίσκο.
Νέα παράτολμη αποστολή ανατίθεται στην Μεραρχία. Η προσβολή και η εξουδετέρωση της γερμανικής φρουράς η οποία εδρεύει στον κόμβο της Μενίνας (10 χλμ. βορείως της Παραμυθιάς). Την υπερασπίζονται διακόσιοι περίπου Γερμανοί της 1ής Ορεινής Μεραρχίας και πάρα πολλοί Τσάμηδες. Επιπλέον ο εχθρός μπορούσε να ενισχύσει τα συγκεκριμένα τμήματα εντός 1-2 ωρών με μηχανοκίνητα μέσα. Προς τούτο, η επίθεση έπρεπε να είναι κεραυνοβόλα και ο εχθρός να συντριβεί το ταχύτερο δυνατόν. Πάλι βρέθηκε ο ″Εφιάλτης″. Τρεις περίπου ώρες πριν από την έναρξη της επιχείρησης, μία μηχανοκίνητη φάλαγγα των Γερμανών φθάνει στη Μενίνα. Προδοσία! Ο εχθρός ενισχύεται. Απτόητοι οι Έλληνες επιτίθενται τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου. Το ίδιο σκηνικό. Οι Γερμανοί αμύνονται σθεναρά, οι Έλληνες επιτίθενται λυσσαλέα. Οι Γερμανοί υποχωρούν, οι Έλληνες προχωρούν με μεγάλες απώλειες. Γίνονται οδομαχίες μέσα στο χωριό. Νυκτώνει. Οι αντίπαλοι παραμένουν στις θέσεις τους. 10 π.μ. της επομένης οι αντάρτες επιτίθενται. Στις 2.30 μ.μ. στο εχθρικό φρουραρχείο υψώνεται λευκή σημαία. Για τους αντάρτες δεν υπάρχει ανάπαυση. Καταπονημένοι ξεκινούν τη μεταφορά των λαφύρων εντός του προγεφυρώματος της Παραμυθιάς. Η μεταφορά αυτή διαρκεί επτά και πλέον ώρες! Την επόμενη ημέρα οι Γερμανοί αντεπιτίθενται σε όλα τα μέτωπα. Βομβαρδίζουν την Παραμυθιά και κινούνται για την ανακατάληψη της. Η Μεραρχία ρίχνει στη μάχη όλους τους διαθέσιμους άνδρες. Η μάχη είναι σκληρή και αμφίρροπη αλλά τελικά ο εχθρός υποχωρεί στις βάσεις εξόρμησης του. Την 31η Αυγούστου, νέα επιχείρηση των Γερμανών κατά της πόλης. Εξάωρη μάχη, κανένα όφελος για τους Γερμανούς, αν και διέθεταν υπεροπλία σε άνδρες και σε πολεμικό υλικό.
Η μαχητική αξία των ανδρών της Χ Μεραρχίας είναι πλέον πανθομολογούμενη. Το ηθικό των αξιωματικών και των οπλιτών της βρίσκεται στα ύψη, παρ’ όλα τα πολλά κρούσματα ελονοσίας. Ο Διοικητής της αποστέλλει προκήρυξη στους Γερμανούς, καλώντας τους να καταθέσουν τα όπλα. Οι Γερμανοί αρνούνται και επιτίθενται, πάντα με τη βοήθεια αρκετών Τσάμηδων, εκ νέου, με στόχο την ανακατάληψη της Παραμυθιάς. Οι απώλειες των Ελλήνων είναι μεγάλες, ιδιαιτέρως από τις εύστοχες βολές του πυροβολικού. Διήμερη σκληρή μάχη, που στο τέλος της, βρήκε τους Έλληνες νικητές για μία ακόμη φορά. Έρχεται η σειρά της Μεραρχίας να αναλάβει επιθετική πρωτοβουλία για την οριστική εκκαθάριση της περιοχής. Το πρωί της 22ας Σεπτεμβρίου τα τρία συντάγματα της μονάδας κινούνται για την κατάληψη της Ηγουμενίτσας και των Φιλιατών. Ως το βράδυ καταλαμβάνονται και οι δύο πόλεις και εκκαθαρίζεται η περιοχή. Ο εχθρός απωθείται πέραν των ελληνοαλβανικών συνόρων, έχοντας υποστεί βαριές απώλειες.
Η κατάληψη των δύο προαναφερθεισών πόλεων κλονίζει σοβαρά τους Γερμανούς που βρίσκονται στην Κέρκυρα. Είναι πλέον φανερό ότι δεν μπορούν να διαφύγουν μέσω Ηπείρου. Από τα τέλη Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί αρχίζουν να διαπεραιώνονται στους Αγίους Σαράντα. Η Μεραρχία το πληροφορείται. Κινείται για να συλλάβει όσο το δυνατόν περισσότερους εχθρούς. Τη νύκτα της 8ης προς την 9η Οκτωβρίου άνδρες της Μεραρχίας αποβιβάζονται (με τον στολίσκο τους) στη Μεσογγή της Κέρκυρας και κινούνται γρήγορα προς βορρά. Οι Έλληνες προλαβαίνουν και περικυκλώνουν, τους τελευταίους Γερμανούς. Συλλαμβάνονται 118 αξιωματικοί και οπλίτες.
Αυτή ήταν η τελευταία επιχείρηση των ανδρών της Χ Μεραρχίας. Η συγκεκριμένη μονάδα μέσα σε πέντε μήνες επιτέλεσε έργο άξιο θαυμασμού. Μαχόμενοι συνεχώς οι αξιωματικοί και οι οπλίτες της Χ Μεραρχίας κατόρθωσαν ουσιαστικά να απελευθερώσουν την Θεσπρωτία και την Κέρκυρα και να υποχρεώσουν τους Γερμανούς και τους Τσάμηδες να συμπτυχθούν πέραν της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Έδωσε πολλές αιματηρές μάχες, όλες νικηφόρες, γεγονός πρωτοφανές για έναν ανταρτικό σχηματισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι άνδρες της Χ Μεραρχίας διεξήγαγαν μάχες εκ παρατάξεως με τον εχθρό, ο οποίος, θεωρώντας ότι έχει να αντιμετωπίσει τακτικές δυνάμεις, ουδέποτε διενήργησε συλλήψεις αμάχων ή εμπρησμό χωριού στον τομέα ευθύνης της Χ Μεραρχίας. Η δράση των μαχητών της μονάδας προκάλεσε τον θαυμασμό των Συμμάχων και τον σεβασμό των εχθρών, κατατάσσοντας τους αξιωματικούς και τους οπλίτες της μεταξύ των «άξιων τέκνων της Πατρίδος».
