Γράφει ο Γιώργος Δημητρούλιας

Στην δυτικοευρωπαϊκή σκέψη η έννοια «Κοινότητα» αποτελεί μια καθαρώς κοινωνιολογική κατηγορία και δεν υπεισέρχονται ιστορικές και πολιτιστικές συνιστώσες όπως στην ελληνική περίπτωση που δίνουν στον όρο ένα πιο σύνθετο περιεχόμενο και διαφορετική βαρύτητα.

Στα πλαίσια της ελληνικής κοινότητας αναπτύχθηκαν λειτουργίες που στην Δύση ασκούνταν από τον φεουδάρχη ή το κράτος, γι’ αυτό οι ελληνικές κοινότητες απετέλεσαν τον κυριότερο θεσμό πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης του Ελληνισμού. Κατά τα χρόνια της Οθωμανικής σκλαβιάς η ελληνική κοινότητα υπήρξε, αφενός το βασικό κύτταρο οργάνωσης του υπόδουλου Ελληνισμού που ο κατακτητής εκμεταλλευόταν οικονομικά και αφετέρου στα πλαίσια της ελληνικής κοινότητας αναπτύχθηκε η εθνική αφύπνιση και αυτοσυνειδησία, ως έμμεσο αποτέλεσμα των περιθωρίων πολιτικής, εκπαιδευτικής και πολιτιστικής αυτονομίας της κοινοτικής ζωής που έδινε ο κατακτητής. Αυτές διατήρησαν, τελικά, την εθνική ταυτότητα, την ηθική συγκρότηση για μια επαναστατική αφύπνιση. Οι εμπορικές κοινότητες μαζί με τις ναυτικές κοινότητες του Αιγαίου δημιούργησαν διαύλους επικοινωνίας με την ελληνική Διασπορά, ταυτόχρονα έδωσαν, οι ναυτικές κοινότητες τον πολεμικό στόλο και οι ορεινές τον απαραίτητο ανεφοδιασμό στους άτακτους πολεμιστές της Ελευθερίας. Η πολιτική και θρησκευτική ηγεσία των κοινοτήτων, μεταβλήθηκε με την βοήθεια της Φιλικής Εταιρείας σε πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Επανάστασης, συμμαχώντας με άλλες ομάδες που επεδίωκαν τον ίδιο σκοπό.

Η Ελληνική Επανάσταση, η γενεσιουργός του νεώτερου Ελληνισμού σχετίζεται άμεσα με το κοινοτικό φαινόμενο και δεν έχει σχέση με μαζικά κοινωνικά κινήματα ή αστικές διεργασίες όπως το υπόβαθρο και οι ρίζες των άλλων επαναστάσεων που έγιναν στην Γαλλία, στην Αμερική και στην Ρωσία. Ο νεώτερος Ελληνισμός διαμορφώνεται μέσα από κοινοτικές ρίζες σε αντίθεση με τα άλλα ευρωπαϊκά έθνη που οικοδόμησαν την ταυτότητά τους μέσω της οικονομικής ενοποίησης, της απολυταρχίας και της ισχυροποίησης της αστικής τάξης. Η έννοια «κοινότητα» στην λαϊκή συνείδηση έχει μια διάσταση εθνική, πατριωτική, επαναστατική και ορθόδοξη, που απουσιάζει από την ερμηνεία της δυτικής κοινότητας. Εξάλλου αυτός ο ελληνικός τρόπος οργάνωσης και διοίκησης έχει προέλθει από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις - κράτη και δίνει μια διάσταση χρονικού βάθους που επίσης απουσιάζει από τις δυτικές κοινότητες. Άλλος ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που κάνει τις ελληνικές κοινότητες να ξεχωρίζουν είναι ο γεωπολιτικός κατακερματισμός των ελληνικών χωρών. Αυτός δίνει στην συγκρότηση των κοινοτήτων έναν γεωπολιτικό και οικολογικό χαρακτήρα με την έννοια ότι αυτές απορρέουν από τα ειδικές γεωγραφικές και μορφολογικές συνθήκες του ελληνικού χώρου. Έτσι η ελληνική κοινότητα είναι α) ο γνησιότερος και εναλλακτικός θεσμός της κοινωνικής μας συμβίωσης, β) καταξιωμένος ιστορικά λόγω της εθνικής προσφοράς του, γ) είναι ένας θεσμός που μας έρχεται από την αρχαία Ελλάδα, απόγονος της πόλης – κράτους, άρα ένα στοιχείο που αποδεικνύει την συνέχεια του Ελληνισμού και δ) συμφωνεί με την γεωπολιτική του ελληνικού χώρου.

Την εποχή που γράφει ο Ίων Δραγούμης η Κοινότητα και γενικότερα η προβιομηχανική πραγματικότητα είναι ακόμα ζωντανές στην Ελλάδα, την ελεύθερη ή την τουρκοκρατούμενη. Ο Δραγούμης έζησε εντονότερα τις σκλαβωμένες ελληνικές κοινότητες στην Βαλκανική και είδε την παραδοσιακή τους λειτουργία που είχε μείνει ακόμα αναλλοίωτη. Έτσι η κοινοτική αντίληψη του Δραγούμη έχει πρωτογενή χαρακτήρα και αναπτύσσεται ενώ ακόμη το κοινοτικό φαινόμενο είναι μια πραγματικότητα. Ίσως το πιο σημαντικό που μας λέει ο Δραγούμης είναι ότι το κράτος πρέπει να οικοδομηθεί στο θεμέλιο της κοινότητας, από κάτω προς τα άνω και όχι αντίθετα. Κοινότητες και δήμοι δεν θα έχουν ανταγωνιστικό προς το κράτος χαρακτήρα, αφού θα περιορίζονται στα τοπικά ζητήματα και θα υπόκεινται μόνο σε έναν κρατικό έλεγχο. Η οικονομία όμως της αγοράς ισοπέδωσε τις κοινότητες, αποικιοποιώντας τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες στην λογική της, μια λογική ασύμβατη με την καταναλωτική αυτάρκεια και την πολιτισμική και πολιτική αυτονομία που προϋποθέτει η κοινότητα.

Στις 31 Ιουλίου του 1920, ο Ιων Δραγούμης πέφτει νεκρός από δολοφόνους τυφλωμένους από κομματικό μίσος. Ο εμψυχωτής του Μακεδονικού Αγώνα δολοφονείται, ως αντίποινα για την απόπειρα κατά του Ελ. Βενιζέλου μία ημέρα πριν στο Παρίσι.

Ο Ιων Δραγούμης, που μαζί με τους φίλους του Περικλή Γιαννόπουλο και Αθανάσιο Σουλιώτη – Νικολαΐδη, υπήρξε ένας από τους κυρίους εκπροσώπους του ελληνικού ρομαντικού εθνικισμού των αρχών του 20ού αιώνα, είχε πει: «Αν το κράτος στενοχωρεί το έθνος, πρέπει αναγκαστικά ή να αλλάξει μορφή ή να χαθεί. Το κράτος που εμποδίζει τη φυσιολογία του έθνους είναι περιττό και βλαβερό. Χρειάζεται μία πολιτική ζωή ανεξάρτητη, δηλαδή ελληνική, για να γεννηθεί ένας ελληνικός πολιτισμός».

Εμείς δεν είμαστε τόσο ρομαντικοί, ώστε να περιμένουμε από το μίζερο σημερινό κράτος να δημιουργήσει έναν ελληνικό πολιτισμό. Τι να περιμένεις από ένα κράτος που δεν μπορεί να… κινήσει δυο τρένα σε διπλή γραμμή;