Εισαγωγή
Είναι γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει καμία διάταξη για την προστασία της πρώτης κατοικίας ενός οφειλέτη. Υπάρχει δηλαδή έλλειψη ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού πλαισίου ρύθμισης και εξόφλησης οφειλών. Για οφειλή ακόμα και ενός ευρώ, κινδυνεύει η περιουσία ενός ευάλωτου οφειλέτη
ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΟΙ
Από τότε που μπήκαμε στα μνημόνια, υπήρχε αυτό το πλαίσιο. Συγκεκριμένα από το 2010 θεσπίστηκε ο νόμος 3869 (νόμος Κατσέλη) και διατηρήθηκε με ορισμένες τροποποιήσεις μέχρι τον Οκτώβριο του 2020. Από το 2020 και μετά, με τον νέο πτωχευτικό κώδικα, έχει αρθεί κάθε διάταξη προστασίας 1ης κατοικίας.
Το ζήτημα είναι σοβαρό, απ’ την στιγμή που υπάρχουν 270 δις. ιδιωτικό χρέος στην Ελλάδα, αυξημένο κατά 20% από το 2019. Από αυτά τα 270 δις, περίπου τα 100 δις, αποτελούν τα τραπεζικά χρέη που μεταβιβάστηκαν στα περίφημα ξένα funds. Τα υπόλοιπα, είναι χρέη στα ασφαλιστικά ταμεία και την εφορία που παρακρατούν οι τράπεζες.
Τέσσερα εκατομμύρια πρόσωπα, έχουν ληξιπρόθεσμες απαιτήσεις, δηλαδή περίπου ο μίσος πληθυσμός βρίσκεται υπό τον κίνδυνο λήψης αναγκαστικών εισπρακτικών μέτρων και εκτέλεσης περιουσιακών στοιχείων που περιλαμβάνουν κυρίως την πρώτη κατοικία για την είσπραξη και αποπληρωμή αυτών των χρεών. Ταυτόχρονα, 1 εκ. τραπεζικοί λογαριασμοί είναι κατασχεμένοι. Καθώς και σε σχέση με το 2021, με επίσημα στοιχειά της ΕΛΣΤΑΤ, το 2023 καταγράφηκε αύξηση σχεδόν 9% στις αγοραπωλησίες ακινήτων, ενώ οι πλειστηριασμοί παρουσίασαν άνοδο 26,6%.
Συγκεκριμένα, η καταγραφή των πλειστηριασμών παρουσίασε μεγάλη αύξηση, φτάνοντας τους 7.291 το 2023, από 5.760 το 2022, σημειώνοντας αύξηση 26,6%. Συγκριτικά με το 2021, οι πλειστηριασμοί σχεδόν διπλασιάστηκαν, όταν είχαν καταγραφεί μόλις 2.393. Στη δεκαετία, το 2016 σημειώθηκε το χαμηλότερο επίπεδο πλειστηριασμών με μόλις 724.
Παρόλο που η κατάσταση με τις καταθέσεις κατασχετηρίων εκθέσεων το 2023 παρουσίασε μια οριακή μείωση κατά 0,8%, φτάνοντας τις 14.821, από 14.939 το 2022, οι καταθέσεις παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, συγκριτικά με το 2021, όταν είχαν καταγραφεί μόλις 6.199 καταθέσεις.
ΚΟΚΚΙΝΑ ΔΑΝΕΙΑ
Το ζήτημα αυτό αφορά περί του 50% των Ελλήνων. Σήμερα, αποφασισμένες να επιταχύνουν άμεσα τις διαδικασίες των πλειστηριασμών ακινήτων είναι οι εταιρείες διαχείρισης κόκκινων δανείων (Servicers) με τους υπολογισμούς της αγοράς να κάνουν λόγο για 30.000 πλειστηριασμούς ακινήτων ετησίως.
Ενδεικτική της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται είναι η πρόσφατη τοποθέτηση του κ. Αντώνη Μαρκόπουλου, συνιδρυτή και διευθύνοντα σύμβουλο της Prosperty, της ψηφιακής πλατφόρμας διαχείρισης και προώθησης ακινήτων, στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου Prodexpo.
Συγκεκριμένα, ο κ. Μαρκόπουλος επικαλούμενος τα στοιχεία από τη βάση δεδομένων της Prosperty, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα και προσπάθεια επιτάχυνσης των διαδικασιών για τους πλειστηριασμούς και υπολογίζουμε ότι οι εταιρείες διαχείρισης θα στοχεύουν πλέον στην πραγματοποίηση 30.000 πλειστηριασμών ακινήτων ετησίως, εκτιμώμενης αξίας 3 δις ευρώ».
Την ίδια στιγμή, πρέπει να σημειωθεί ότι στην προσπάθεια διαχείρισης και μείωσης των κόκκινων δανείων που συσσωρεύτηκαν τα προηγούμενα χρόνια στο εγχώριο πιστωτικό σύστημα, οι τράπεζες και οι Servicers έχουν συγκεντρώσει περίπου 25.000 κατοικίες.
Μάλιστα, το νούμερο αυτό αναμένεται να αυξηθεί κατακόρυφα τους επόμενους μήνες, καθώς στο πλαίσιο της εντατικοποίησης των πλειστηριασμών, στόχος των servicers είναι να ανακτούν, αρχής γενομένης από φέτος, περίπου 5.000 κατοικίες ετησίως.
Το θέμα είναι κατά πόσο αυτοί οι servicers έχουν την νομιμοποίηση να προχωρούν σε κατασχέσεις και πλειστηριασμούς. Το δικαίωμα αυτό το είχαν αποκτήσει πολύ πριν, με τον νόμο 3156/2003. Επακολούθως, ο νόμος 4354/2015 προέβλεψε την πώληση των κόκκινων δάνειων σε τέτοιες εταιρίες.
Πρόσφατα (μετά το σκάνδαλο Πάτση), το ζήτημα ετέθη προς απόφαση στον ο Αρειό Πάγο (για να αποφύγει η πολίτικη εξουσία το βάρος της απόφασης) ο οποίος απάντησε θετικώς, ότι δηλαδή μπορούν οι servicers να κινούν τέτοιες διαδικασίες. Αυτό το έκανε σε μόλις 8 ήμερες, σε μια δικογραφία περίπου 2.000 σελίδων, προκαλώντας πολλές εντυπώσεις για την ταχύτητα της απόφασης για ένα τόσο σοβαρό αλλά και δύσκολο θέμα.
Η απόφαση έφερε αντιδράσεις από πολλούς δικηγορικούς συλλόγους που ήταν αντίθετοι, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα των δανειοληπτών.
Στις ΗΠΑ ισχύει ότι αν αναγκαστείς να πουλήσεις το ακίνητο σου, αποπληρώνεται το χρέος σου στο ακέραιο, σε αντίθεση με την Ελλάδα που ακόμα κι αν το πουλήσεις στο fund, θα συνεχίζεις να χρωστάς ανάλογα με το ύψος που έχει φτάσει το δάνειο βασισμένο στους τόκους.
Όπως και στην Ελβετία, που ισχύει ότι αν η τράπεζα σου έχει χορηγήσει δάνειο, που εκ των πραγμάτων δεν μπορείς να αποπληρώσεις για το υπερβάλλον, φταίει η ίδια και δεν μπορεί να το εισπράξει πότε. Το τελευταίο ισχύει και στην Ελλάδα, αλλά δεν εφαρμόζεται πότε.
Αυτές οι εταιρίες-κοράκια ονόματι funds, στήνονται με αρχικό κεφάλαιο από 100 έως 1000 ευρώ και εμφανίζονται (με τις κατάλληλες διασυνδέσεις) στην τράπεζα ζητώντας να αναλάβουν κόκκινα δάνεια, χωρίς να έχουν καν τα αντίστοιχα κεφάλαια, αλλά με χρήματα ξένων μεγάλων τραπεζών (π.χ της Citibank). Οπότε δεν υπάρχει το ρίσκο μη είσπραξης των χρεών.
Αυτό αποτελεί αιμορραγία για την ελληνική οικονομία, μιας και τα ποσά αυτά βγαίνουν στο εξωτερικό αφορολόγητα χωρίς το ελληνικό κράτος να έχει την παραμικρή ωφέλεια από αυτήν την διαδικασία, εκτός ότι ο κόσμος βγαίνει στον δρόμο. Σε αυτές τις υποθέσεις εγκληματικής και αισχροκερδούς ασυδοσίας θα έπρεπε να ασχοληθεί ένας οικονομικός εισαγγελέας.
Δεν έχει συσταθεί δηλαδή μια ειδική ελληνική τράπεζα που θα εισπράττει αυτά τα δάνεια, ώστε να μένει κάτι και στην χωρά, αλλά το αντίθετο, πράγμα που το επέβαλλε η Ε.Ε με την θέσπιση του 3ου μνημονίου.
Λύσεις και εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης των ληξιπρόθεσμων
Η μονή λύση που αποτελεί τον πυρήνα για οποιαδήποτε άλλη, θα ήταν η νομοθετική πρωτοβουλία από πλευράς της εκτελεστικής εξουσίας, δηλαδή την αναστολή πλειστηριασμών 1ης κατοικίας ευάλωτων και μεσαίων νοικοκυριών για ένα εύλογο χρονικό διάστημα μέχρι να υλοποιηθεί, να συνταχθεί και να τεθεί σε εφαρμογή ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο ρύθμισης οφειλών αλλά και προστασίας της 1ης κατοικίας.
Αυτό δηλαδή που ζητούν οι οφειλέτες είναι η ρύθμιση των χρεών τους, με εξαίρεση της ρευστοποίησης της 1ης κατοικίας και καταβολή μιας δόσης για την διάσωση της.
Μια σειρά άλλων επιμέρους λύσεων είναι οι εξής:
1) Στην παρούσα περίοδο, ακόμη και η πλήρης διαγραφή των χρεών σε περιπτώσεις πραγματικής και αποδεδειγμένης αδυναμίας, είναι προτιμότερη και πιο κερδοφόρα λύση, ακόμη και για τις ίδιες τις τράπεζες.
Ο λόγος είναι πως αυτές αποτελούν κομβικό σημείο στην ροη του χρήματος και δεν κερδίζουν τίποτε με το να κρατούν αδρανοποιημένους τους πολίτες λόγω χρεών.
Διαγράφοντας τα χρέη, θα βοηθήσουν με αυτόν τον τρόπο την επανενεργοποίηση των πολιτών, θα ενισχύσουν την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας κι επομένως θα ενισχύσουν την ροη του χρήματος, που είναι και το ζητούμενο γι αυτές και για τα κέρδη που επιδιώκουν.
Περισσότερο από όλα όμως θα αποδείξουν έμπρακτα τον κοινωνικό τους ρόλο μέσα στην κοινωνία.
2) Άλλη πρόταση προς την ομαλή τακτοποίηση των εκκρεμοτήτων είναι να επιτρέπεται σε όσους χρωστούν, το άνοιγμα επιχείρησης ή να είναι μέλη εταιρείας υποχρεωτικά και να δίνουν ένα μέρος των καθαρών κερδών τους προς αποπληρωμή των παλαιών χρεών.
3) Η θέσπιση ενός ή περισσοτέρων ειδικών καθεστώτων για όσους χρωστούν σε δημόσιο ή ιδιώτες, πλην των αναγκαστικών και ακραίων λύσεων, θα δώσει στην παρούσα περίοδο διεξόδους για την ομαλή τακτοποίηση των θεμάτων, χωρίς να εντείνει περισσότερο τα κοινωνικά προβλήματα.
Δεν είναι εξάλλου μέσα στους σκοπούς ύπαρξης, ούτε προς το συμφέρον τόσο του κράτους όσο και της κοινωνίας, να δρουν σαν τιμωροί και εκδικητές , ιδιαίτερα στις πραγματικές περιπτώσεις αδυναμίας των πολιτών.
Οι βασικοί στόχοι πρέπει να είναι :
α) Η βοήθεια με εφικτούς τρόπους της αποπληρωμής χρεών (σε λογικά και εφαρμόσιμα πλαίσια στις περιπτώσεις αδυναμίας ).
β) Η νόμιμη επαναδραστηριοποίηση της μερίδας αυτής του πληθυσμού και όχι ο δια βίου αποκλεισμό τους, όπως συμβαίνει στις περισσότερες των περιπτώσεων σήμερα, που δεν βοηθά κανέναν και μόνο εστία προβλημάτων μπορεί να είναι.
Οι λύσεις που θα δοθούν θα πρέπει απαραίτητα να λαμβάνουν υπόψη τους μεταξύ άλλων:
α) Τα ελάχιστα τουλάχιστον όρια διαβίωσης των υπόχρεων
β) Την εθελοντική ένταξη των ενδιαφερομένων στα προγράμματα αυτά.
Ο τρόπος σύνταξης των κανόνων όπως και η εφαρμογή τους, θα πρέπει να προσέξουμε να μην γίνει αφορμή δημιουργίας νέων νομίμων δουλοπάροικων ή να αποβεί σε βάρος της κανονικής και νόμιμης εργασίας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συμπερασματικά να πούμε πως στην σημερινή συγκυρία, οι ακραίες λύσεις άλλων εποχών δεν ενδείκνυνται και δεν είναι προς όφελος της κοινωνίας.
Θα πρέπει να βρεθούν και να εφαρμοστούν, κοινωνικοί τρόποι αντιμετώπισης των χρεών για όσους αντιμετωπίζουν πραγματική αδυναμία πληρωμής των υποχρεώσεων τους.
Επιδίωξη και τελικός σκοπός όλων των μέτρων, πρέπει να είναι η προστασία και βοήθεια όσων δηλώνουν πραγματική αδυναμία πληρωμής στο να ξεπληρώσουν τα χρέη τους και να επαναδραστηριοποιηθούν ομαλά μέσα στο κοινωνικό σύστημα, απαλλαγμένοι από τα βάρη του παρελθόντος.
Γεώργιος Στάμος.
