Tιμώντας τον Αγώνα του 1821: Ο ηρωικός τρόπος μάχης των Κλεφτών!

  02/02/2021  

Μοιραστείτε το άρθρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Δρ. Πατρίσια Κυριακίδου

Κοινωνική Ανθρωπολόγος, ειδικευμένη στη μελέτη της Ελληνικής Κοινωνίας

Καθηγήτρια Πανεπιστήμιου ΗΠΑ

Στέλεχος των Ελλήνων για την Πατρίδα

Καθώς πλησιάζουμε την 200η Επέτειο του Πολέμου της Ανεξαρτησίας, η μνήμη της ηρωικής μορφής του κλέφτη επανεμφανίζεται για να σκεφτούμε τους γενναίους άνδρες από τα ορεινά χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Οι κλέφτες έδωσαν νόημα στην κοινωνική αξία της τιμής με το να γίνει κάποιος κλέφτης για την οικογένεια του και τη φήμη της. Οι νέοι άνδρες, ως κλέφτες, επέδειξαν τις ηρωικές ιδιότητες του θάρρους και της σωματικής δύναμης. Ο ηρωισμός, την περίοδο εκείνη, ήταν ένας κοινωνικός ρόλος που σχετίζονταν με την ηθική, και το καθήκον του ήταν να υπερασπιστεί την οικογένειά του. Αλλά, η δράση του κλέφτη περιλάμβανε επίσης και τη φήμη της κοινότητάς – ήταν και προς τιμήν του ως άνδρας.

Του κλέφτη

Μαυρ' ειν'η νυχτα 'σ τα βουνα

'ς τους βράχους πέφτει χιόνι

Μέσ' 'ς τ ' άγρια 'ς τά σκοτεινά

'ς ταις τραχαις πετραις, 'ς τά στενά

ò κλέφτης ξεσπαθόνει

Πήγαινε, φίλει την ποδιά

'που δοΰλοι προσκυνούνε

Έδώ 'ς τ à πράσινα κλαδιά '

μόν ' το σπαθί τους τά παιδιά

και τον Σταυρόν φιλούνε

Η υποδουλωμένη Ελληνική κοινωνία υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία βίωνε αβεβαιότητα και αναταραχή και αυτές οι συνθήκες έγιναν πια πηγή δράσης που καθόρισε τον κλέφτη λόγω του ότι βρέθηκε αντιμέτωπος με μια κοινωνική κατάσταση που απειλούσε τη σταθερότητα της οικογένειας και της κοινότητάς του.

Ο ισχυρισμός της τιμής έγινε δέσμευση για τον κλέφτη για να αγωνιστεί, γιατί ποτέ δεν έπρεπε η τιμή να τεθεί σε κίνδυνο. Η κοινωνική προσδοκία για τους ήρωες κλέφτες ήταν επίμονη και συνεχής και παρόλο που η κοινωνική τους θέση μπορούσε να τους δώσει δικαιώματα και προνόμια ιδιοκτησίας και κύρους, η τιμή τους υπερείχε σημαντικότατα, επειδή η προβολή των αρετών εκτιμάτο κοινωνικά για έναν κλέφτη. Πριν από τη μάχη, έπρεπε να καυχηθούν και να αποδείξουν ότι έχουν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Η πίστη της οικογένειας ήταν μέρος της Ορθόδοξης κοινότητας που προστατεύονταν από εκκλησίες και ιερές εικόνες. Στη συνέχεια, οι άνδρες έκαναν διακρίσεις μεταξύ τους «οι δικοί μας και οι εχθροί», προκειμένου να προστατευθούν τα οικογενειακά συμφέροντα και το όριο που επισήμαινε την οικογενειακή κοινοτική τιμή. Η υπεράσπιση της οικογενειακής τιμής εξαρτιόταν από την ποιότητα του ανδρισμού που ήταν κοινωνική προσδοκία για τον ρόλο του άντρα και το καθήκον του στην υπηρεσία της οικογένειάς του.

Όταν ένας άνδρας αποκαλούνταν ως παλικάρι, αυτό συνδέονταν με το ιδανικό του κλέφτη, και στο σημείο αυτό η ζωή του αφοσιωνόταν στην υπεράσπιση της τιμής. Το παλικάρι είχε συνδεθεί επίσης με το να είναι λεβέντης ή τα θετικά ιδανικά του νέου. Κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής, οι νεαροί άνδρες αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους για να πάνε στα βουνά ως κλέφτες. Οι οικογένειες Ελλήνων έπρεπε επίσης να υπομείνουν το ολέθριο έγκλημα όπου μικρά Ελληνόπουλα απομακρύνονταν από της οικογένειες τους και την θρησκεία τους και μετατρέπονταν σε γενίτσαροι από τους Τούρκους, που σήμαινε αναγκαστική στρατολόγηση αυτών των νέων στην τουρκική κουλτούρα και στο αντίστοιχο τουρκικό στρατιωτικό σώμα και θα επέστρεφαν να πολεμήσουν και να σκοτώσουν Έλληνες. Φυσικά, κάτω από την οθωμανική αυτοκρατορία υπήρχε και ο αναγκαστικός προσηλυτισμός Ελλήνων στην Θρησκεία του Ισλάμ.

Καθώς οι νέοι πήγαιναν στα βουνά για να γίνουν κλέφτες, οργανωνόντουσαν σε ομάδες 20-30 ανδρών. Ο αρχηγός ονομαζόταν καπετάνιος ή πρωτοκλέφτης και ο δεύτερος στη διοίκηση ήταν το πρωτοπαλίκαρο και οι υπόλοιποι ονομάζονταν παλικάρια. Τα παλικάρια θεωρούνταν πρώτα ήρωες της οικογένειας και στη συνέχεια κλέφτες ήρωες. Υπήρχε επίσης και γραμματικός σε περίπτωση που ο καπετάνιος ήταν αναλφάβητος. Σε πολλές ομάδες υπήρχαν επίσης και ψυχογιοί, έφηβοι που εκπαιδεύονταν κάτω από κλέφτη. Αυτή η κλέφτικη ομάδα έμοιαζε με μια εκτεταμένη οικογένεια αντρών. Η καρδιά της ομάδας αποτελούνταν από αδελφούς, ξαδέρφια και συγγενείς που παρείχαν πιστή υποστήριξη στον καπετάνιο. Η αδελφότητα αίματος δημιουργούσε πιστή αδελφοσύνη του ενός προς τον άλλο ανάμεσα στους κλέφτες της ομάδας. Το αίμα αυτών των ανδρών αναμειγνύονταν και διαβαζόταν το Ευαγγέλιο πάνω τους από τον ευρισκόμενο μοναχό που επιβεβαίωνε την πίστη και τη σημασία της ορθόδοξης θρησκείας στις μάχες.

Η ομάδα των κλεφτών κινούνταν συνήθως σε περιοχή πιο γνωστή στον καπετάνιο και τους συνεργάτες του. Οι συγγενείς στα χωριά και βοσκοί παρείχαν πληροφορίες και τροφή για την επιβίωση των κλεφτών και για σχέδια επιχειρήσεων εναντίον των Οθωμανών. Οι κλέφτες αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν την κοινότητα και τα χωριά τους για την προστασία των χωριανών. Εκεί που ζούσαν οι κλέφτες ήταν περιοχή κινδύνου, και τα πεδία των μαχών. Πάνω στα βουνά έστηναν τα λημέρια τους σε απρόσιτες θέσεις φορώντας τις λευκές φουστανέλες, τα περίτεχνα γιλέκα τους-τον ντουλαμά, με ασημένια κουμπιά και τις ασημένιες πλάκες των γονάτων τους. Τα καριοφίλια, τα καμπυλωτά σπαθιά και στιλέτα των κλεφτών ήταν περίτεχνα διακοσμημένα.

Th.leblanc, Πινακοθήκη Μουσείου Πύλου

Ο Νικοτσάρας

Το "κλέφτης" ήτον καύχημα. Έλεγε "είμαι κλέφτης" και η ευχή των πατέρων ενός παιδιού ήτον να γίνη κλέφτης. Το "κλέφτης" εβγήκε από την εξουσία. Εις του πατρός μου τον καιρό, ήτον ιερό πράγμα να πειράξουν Έλληνα. Και όταν οι κλέπται ήρχοντο εις συμπλοκή με τους Τούρκους, όλοι οι γεωργοί άφηναν το ζευγάρι*, και επάγαιναν να βοηθήσουν τους κλέπτας. Εις τας ημέρας μου επειράζοντο* και Έλληνες ομοφρονούντες* με τους Τούρκους. Όταν ήλθε ο Ανδρούτσος, ο πατέρας του Οδυσσέως, εγνωρίσθηκα εις την Μάνη, και τον εσυντρόφευσα έως εις την Κόρινθο. Εις τον κατατρεγμό μας, διά δεκαπέντε ημέραις ούτε εκοιμώμεθα ούτε ετρώγαμε, εσώσαμε τα φουσέκια*, καθημέρα πόλεμο».

Ο Νικοτσάρας αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αρματολού, ο οποίος έγινε κλέφτης. Το 1794 διαδέχθηκε στην ηγεσία του αρματολικιού του Ολύμπου τον δολοφονημένο πατέρα του. Από το 1801 έως το φθινόπωρο του 1802, με ορμητήριο το Άγιο Όρος, πραγματοποίησε ναυτικές επιχειρήσεις κατά των Τούρκων. Το 1806 συμμετείχε της ενεργά, στο πλευρό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στις επιθέσεις εναντίον των Τούρκων, που οργανώθηκαν από τους Ρώσους στη Ζάκυνθο. Λίγο αργότερα συνεργάστηκε με τον Ρώσο ναύαρχο Δημήτριο Σινιάβιν στην Τένεδο και το Άγιο Όρος. Την ίδια περίοδο έδρασε στη Μακεδονία, δίνοντας δύο τριήμερες μάχες: την πρώτη στο βουνό Μένοικο κατά του βαλή της πόλης των Σερρών Ισμαήλ Μπέη και την δεύτερη στη γέφυρα του ποταμού Αγγίτη, κοντά στο Πράβι (σημερινή Ελευθερούπολη Καβάλας). Πέθανε τον Ιούνιο του 1807 στον Όλυμπο και ενταφιάστηκε στη Σκιάθο.

Του Νικοτσάρα

Ο Νικοτσάρας πολεμά με τρία βιλαέτια*,

τη Ζίχνα και το Χάντακα, το έρημο το Πράβι.

Τρεις μέρες κάνει πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες.

χιόνι έτρωγαν, χιόνι έπιναν και τη φωτιά βαστούσαν.

Τα παλικάρια φώναξε στες τέσσερες ο Νίκος:

«Ακούστε παλικάρια μου, ολίγα κι αντρειωμένα,

σίδερο βάλτε στην καρδιά και χάλκωμα στ' αστήθι,

,αύριο να πατήσουμε, να πάρουμε το Πράβι».

Το δρόμο πήραν σύνταχα* κι έφτασαν στο γεφύρι,

Ο Νίκος με το δαμασκί* τον άλυσό του κόφτει.

Φεύγουν οι Τούρκοι σαν τραγιά, πίσω το Πράβι αφήνουν.

Επειδή απελευθερώθηκαν από τη ζωή στην κοινότητα του χωριού, οι κλέφτες ζούσαν με πιο δυναμικά χαρακτηριστικά προσωπικής τιμής και είχαν επίσης τα λάβαρά τους. Η τακτική των κλεφτών περιλάμβανε, 1/ στήσιμο ενέδρας, 2/ καθυστέρηση ενεργειών ενάντια σε αριθμητικά μεγαλύτερες δυνάμεις που είχαν στόχο την σύλληψη ή και την καταστροφή της ομάδας τους – όπου επέλεγαν περάσματα που οι εχθροί ήταν αδύνατο να αποφύγουν, κρυπτόμενοι πίσω από ταμπούρια, όπου θα μπορούσαν να ρίξουν φωτιά και ατσάλι για την αποδιοργάνωση του εχθρού και την κατάλληλη στιγμή, έκαναν το γιουρούσι με τα σπαθιά τους. Ο καπετάνιος ήταν προσεκτικά προστατευμένος κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ήταν καθήκον ενός νεαρού κλέφτη να πεθάνει αν η θυσία του ήταν απαραίτητη για να προστατεύσει τον καπετάνιο του. Υπήρχε μια ρομαντική αξία στη ζωή του κλέφτη διότι ήταν επικίνδυνη λόγω της απειλής διαταραχής στις οικογένειές τους και τις κοινότητες τους. Επειδή ο πόλεμος ήταν θρησκευτικός, οι κλέφτες φορούσαν σταυρούς και φυλαχτά, έκαναν όρκους στους αγίους, κοινωνούσαν σε μοναστήρια αντανακλώντας τις Ορθόδοξες κοινότητες από τις οποίες προερχόντουσαν. Η εξομολόγηση και η νηστεία ήταν επίσης μέρος της προσπάθειας και θέλησης του κλέφτη για αναδιοργανωμένο κοινωνικό ρόλο του νεαρού.

Οι κλέφτικες μπαλάντες αποθανατίζουν τους πεσόντες κλέφτες και διατηρούνται στην ιστορική μνήμη ως ήρωες του έθνους μας. Ειδικά η εικόνα του μαρμάρινου τάφου όπου θα αναπαυόταν για πάντα με τα όπλα του. Τα κλέφτικα όπλα είχαν τεράστια τιμητική αξία και ήταν μεγάλη ατίμωση να πουληθούν για χρήματα. Οι κλέφτικες μπαλάντες εξέφρασαν την αξία της τιμής τραγουδώντας ιδιότητες αντρών και αρετές ανδρείας.

Του Διάκου

Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι,τόνα τηράει τη Λειβαδιά και τ' άλλο το Ζητούνι,το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:«Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα-Μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης;-Ουδ' ο Καλύβας έρχεται, ουδ' ο Λεβεντογιάννης,Ομέρ Βρυώνης πλάκωσε με δεκοχτώ χιλιάδες.Ο Διάκος, σαν τ' αγροίκησε, πολύ του κακοφάνη.Ψηλή φωνήν εσήκωσε, τον πρώτον του φωνάζει.«Τον ταϊφά μου σύναξε, μάσε τα παλληκάρια,δώσ' τους μπαρούτη περισσή και βόλια με τις φούχτες,γλήγορα και να πιάσουμε κάτω την Αλαμάνα,πούναι ταμπούρια δυνατά κι όμορφα μεταρίζια».Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στο δρόμο τον ερώτα:-Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου ν' αλλάξεις,να προσκυνήσεις στο τζαμί, την εκκλησιά ν' αφήσεις;-Πάτε και σεις κι η πίστη σας, μουρτάτες να χαθείτε!Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε ν' αποθάνω!

Η σύλληψη του Αθανασίου Διάκου, Χρωμολιθογραφία, Εκδόσεις Απέργη, Μουσείο Αθανασίου Διάκου

Ως Έλληνες για την Πατρίδα, είμαστε υπερήφανοι που θυμόμαστε την ιστορία μας για τους σπουδαίους άντρες κλέφτες που αγωνιστήκανε με τόλμη για να μας απελευθερώσουν από εκατοντάδες χρόνια δουλείας υπό την οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτοί οι άνδρες έφεραν την ελευθερία μας από την υποδούλωση και μας βοήθησαν ως Έλληνες να ενωθούμε κάτω από την εθνικότητα μας μετά το 1821. Για τις κλέφτικες μπαλάντες του Διάκου και του Νικοτσάρα που αναφέρονται εδώ, θυμόμαστε εθνικούς ήρωες που πολέμησαν ακούραστα μέχρι το θάνατό τους για να κερδίσουν πίσω τα εδάφη της Ορθόδοξης Ελλάδας. Είναι εξ αίτιας των αγώνων τους αυτών που παραμένουν στη μνήμη μας.

Αναφορές από το Διαδίκτυο

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2188/Istoria_ST-Dimotikou_html-empl/index2_4.html

https://www.slideshare.net/4dimnafplio/1821-149097416


Μοιραστείτε το άρθρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης