Γράφει η Δρ Πατρίσια Κυριακίδου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος, ειδικευμένη στη μελέτη της Ελληνικής Κοινωνίας, Καθηγήτρια Πανεπιστήμιου ΗΠΑ
Στέλεχος των Ελλήνων, Τομέας Πολιτισμού
Μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε ένα χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1980 για να ωθήσει τους Έλληνες ψαράδες να απορρίψουν τις παραδοσιακές ψαρόβαρκες «καϊκιά». Το πρόγραμμα αυτό από τότε συνεχίζει να απειλεί σοβαρά την ναυτική κληρονομιά της Ελλάδας. Ένας από τους παράγοντες που έχουν απειλήσει σοβαρά την αρχαία τέχνη της ναυπηγικής στην Ελλάδα είναι η επανενεργοποίηση των μέτρων καταστροφής σκαφών ως μέρος των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μείωση του αριθμού των επαγγελματιών αλιέων, ως συνετή διαχείριση των αλιευτικών αποθεμάτων. Η ΕΕ προσφέρει αποζημίωση στους ψαράδες για την καταστροφή παραδοσιακών ελληνικών καϊκιών. Το αγαπημένο σκάφος του ψαρά Πέτρου Τζεβελέκου ήταν ένα από τα περίπου 13.000 καΐκια που καταστράφηκαν σκόπιμα από το 1994, μετά από οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ζητούσε την καταστροφή των μικρών ξύλινων αλιευτικών σκαφών που οι Έλληνες ψαράδες χρησιμοποιούσαν για αιώνες.
Ο νόμος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ζητά από τον Έλληνα ψαρά να παραιτηθεί από τα αλιευτικά σκάφη και τις άδειές τους σε αντάλλαγμα μερικών χιλιάδων ευρώ ως αποζημίωση. Ωστόσο, τα έγγραφα που επιτρέπουν την αποζημίωση πρέπει να υπογράφονται τη στιγμή που το σκάφος καταστράφηκε, πράγμα που σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης πρέπει να είναι παρών κατά τη διάρκεια της «κοπής» που είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από τους ψαράδες όταν το καϊκι τους σπάει σε κομμάτια από μια μπουλντόζα . Πρόσφατα ξεκίνησε η εκστρατεία #savekaikia μαζί με την Ένωση Παραδοσιακών Σκαφών της Ελλάδας για να εστιάσει την προσοχή του κοινού στη σημασία της σωτηρίας αυτών των σκαφών. Ένας σκληρός νόμος που απειλεί μια παράδοση αιώνων, από την οδηγία μπορεί να στοχεύει στη διακοπή της υπεραλίευσης στη Μεσόγειο, αλλά χωρίς αμφιβολία δείχνει απόλυτη παραβίαση της έντονης συναισθηματικής αξίας που εξακολουθούν να έχουν τα παραδοσιακά καΐκια για τους ιδιοκτήτες τους. Ως μια πανάρχαια θαλάσσια χώρα, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας εξαρτάται από την αλιεία για να ζήσουν. Αμέτρητες γενιές Ελλήνων νησιωτών και παράκτιων κατοίκων στην ηπειρωτική χώρα έχουν αντλήσει τα προς το ζην από τη θάλασσα, και το κύριο εργαλείο για το εμπόριό τους ήταν το καϊκι τους. Μέχρι στιγμής, 13.000 παραδοσιακά αλιευτικά σκάφη έχουν καταστραφεί. Περίπου 10.000 καταστράφηκαν σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ και 3.000 έχουν εγκαταλειφθεί ή καταστραφεί και δεν είναι πλέον ενεργά.
Μόνο τα τελευταία 25 χρόνια, περίπου 11.000 από αυτά τα εμβληματικά ελληνικά σκάφη έχουν χαθεί. Ο ψαράς αναγκάζεται να δει την κατεδάφιση του σκάφους. Ο νόμος της ΕΕ ζητά από τους αλιείς να παραδώσουν τη βάρκα και την άδεια τους προκειμένου να αποζημιωθούν. Κάθε φορά που ο ιδιοκτήτης ενός καϊκιού αλιευτικού σκάφους παραιτείται από την άδεια για μικρή επιδότηση επειδή τα σκάφη είναι μικρά, το σκάφος πρέπει να σπάσει σε κομμάτια, διασφαλίζοντας ότι δεν μπορεί ποτέ να χρησιμοποιηθεί ξανά για ψάρεμα. Η διαδικασία «κοπής», όπως το περιγράφει ο Έλληνας ψαράς, πραγματοποιείται σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, περίπου κάθε δύο χρόνια. Ο ψαράς άγγιξε επίσης το συναισθηματικό θέμα που επίσης σηματοδοτεί τον θάνατο μιας μακράς ελληνικής παράδοσης καθώς αυτά τα σκάφη είναι παραδοσιακά και δεν πρέπει να τα «κόβουν». Πρέπει να τα διατηρούν και να τα εμφανίζουν. Εκτός από την ανυπολόγιστη ζημία στους πολλούς Έλληνες που ζουν μέσω της αλιείας, η οδηγία της ΕΕ απειλεί επίσης την αιώνια παραδοσιακή τέχνη της ναυπηγικής. Η κατασκευή ενός ξύλινου ψαροκάικου απαιτεί εξαιρετική χειροτεχνία και γνώση των ιδιοτήτων διαφόρων τύπων ξύλου. Η Ελλάδα έχει μια μακρά και περήφανη κληρονομιά στην κατασκευή του καϊκιού. Η κατασκευή ενός τέτοιου σκάφους απαιτεί φυσική ξυλεία, ειδικές τεχνικές σχεδιασμού και κατασκευής και εξοπλισμό και στη συνέχεια διακόσμηση σύμφωνα με συγκεκριμένες πολιτιστικές πρακτικές. Η τεχνική της κατασκευής και της συντήρησης του καϊκιού έχει περάσει φυσικά από γενιά σε γενιά από την αρχαιότητα. Τα κατεστραμμένα καΐκια δεν θα αντικατασταθούν. Οι απόγονοι των παραδοσιακών ψαράδων έχουν στρέψει τα βλέμματά τους στον τουρισμό, ως επί το πλείστον, ή ακόμη και σε άλλα επαγγέλματα εντελώς. Όμως η αλιεία εξακολουθεί να αποτελεί πολύ μεγάλο μέρος της τουριστικής βιομηχανίας.
Ο Διοικητής της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Γιώργος Χατζημάρκος, δήλωσε:
«Το έγκλημα κατά της ναυτικής μας παράδοσης πρέπει να σταματήσει. Αυτά τα σκάφη είναι η ψυχή του Αιγαίου, αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας μας, της παράδοσης, της συνείδησής μας. Είναι δύσκολο να καταστρέψουμε τέτοια αριστουργήματα, αληθινά έργα τέχνης… Είναι προσβολή για την κληρονομιά μας.
Η Ένωση Παραδοσιακών Σκαφών της Ελλάδας είναι ένας ιδιωτικός οργανισμός που καταβάλλει συντονισμένες προσπάθειες για τη διάσωση των παραδοσιακών σκαφών από την εξαφάνιση. Ιδρύθηκε το 1999, ο Σύνδεσμος προσπάθησε να εισαγάγει ένα πρόγραμμα το οποίο, αντί να τα καταστρέψει, θα επιτρέψει τη διάσωση και την αποκατάσταση παραδοσιακών σκαφών μέσω ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Δεν γνωρίζουμε πόσα από αυτά είναι παραδοσιακά », λέει ο Νίκος Καβαλλιέρος, πρόεδρος του Συλλόγου. "Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλοι ενεργοί. Μερικοί από τους ψαράδες έχουν αποσυρθεί, μερικά σκάφη έχουν υποστεί ζημιά και δεν μπορούν να επισκευαστούν ή οι ιδιοκτήτες δεν μπορούν να τα επισκευάσουν. Άλλοι τα διατηρούν στην ακτή», δηλώνει. Η εκστρατεία καλεί τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να σταματήσουν την καταστροφή των υπόλοιπων παραδοσιακών αλιευτικών σκαφών που χρηματοδοτείται από την ΕΕ, η οποία οι ομάδες ισχυρίζονται ότι θα οδηγήσει επίσης στην «εξαφάνιση των επαγγελμάτων βιοτεχνών σκαφών».
Το παλιό ταμείο της ΕΕ ιδρύθηκε για να μετριάσει την υπεραλίευση, αλλά ένας μεταγενέστερος νόμος που ψηφίστηκε το 1996 ανάγκασε τους αλιείς της Ελλάδας να παραδώσουν τις άδειές τους και να καταστρέψουν τα σκάφη τους. Μετά το κακόβουλο πρόγραμμα και τους νόμους, κυριολεκτικά εκατοντάδες καλά αλιευτικά σκάφη καταστράφηκαν. Οι ομάδες #savekaikia λένε ότι πάνω από 45 εκατομμύρια ευρώ χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ για την κατεδάφιση εκατοντάδων παροπλισμένων καΐκια και παραδοσιακών αλιευτικών σκαφών, όταν τα κεφάλαια μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καλύτερο σκοπό. Η Ένωση Παραδοσιακών Σκαφών αναφέρει ότι περισσότερες από 12.500 παραδοσιακές βάρκες έχουν καταστραφεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η ομάδα αναφέρει επίσης ότι υπήρχαν μόνο 14.500 σκάφη, για να ξεκινήσουν και ότι άλλα 763 προορίζονται να καταστραφούν εάν οι αξιωματούχοι δεν ανταποκριθούν. Ο σύλλογος έχει επανειλημμένα προτείνει την παροχή κινήτρων στους ιδιοκτήτες σκαφών για να μετατρέψουν τα σκάφη τους σε σκάφη αναψυχής ή να τα πουλήσουν για ιδιωτική χρήση σε προσπάθειες προστασίας της ναυτικής κληρονομιάς της χώρας. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος του αλιευτικού στόλου της, που ήταν ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη. Χιλιάδες σκούνες, βάρκες με κουπιά και κάθε είδους αλιευτικά σκάφη έχουν αφεθεί σε χώρους υγειονομικής ταφής. Είναι σημαντικό για τους Έλληνες να σημειώσουν ότι πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκεκριμένα το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Πορτογαλία έχουν θεσπίσει όλους τους ειδικούς κανόνες προστασίας για τα παλιά σκάφη τους. Αυτές οι χώρες και άλλες έχουν δημιουργήσει θαλάσσια μουσεία και τιμούν την παραδοσιακή χειροτεχνία. Αλλά στην Ελλάδα, το κράτος έχει φορολογήσει ή επιβάλει πρόστιμο στους ιδιοκτήτες σκαφών.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, ενώ φορολογεί ή επιβάλλει πρόστιμο στους ιδιοκτήτες σκαφών, ξοδεύει χρήματα μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για να παραδοθεί στην ΕΕ. Αντί να διατηρήσει αυτήν την πολιτιστική παράδοση ζωντανή για τον Έλληνα ψαρά, μετατρέπει αυτή τη ζωντανή παράδοση σε ένα χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα ξυλουργικής πανεπιστημίου με τίτλο «Το Πρόγραμμα Επαγγελματικής Κατάρτισης και Μαθητείας στο Ξυλουργείο, το οποίο αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης που πραγματοποιήθηκε από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας Λίνα Μενδώνη, τον Πρόεδρο του Τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Καθηγητή Ανδρέα Παπασαλούρο, ερευνητή της ιστορίας της ξυλουργικής Δρ Κώστα Δαμιανίδη και την Διευθύντρια της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας Σταυρούλα-Βίλλυ Φωτοπούλου. Περισσότερο από την προώθηση αυτής της ζωντανής παράδοσης ως τρόπου ζωής για τον Έλληνα ψαρά, το πεδίο εφαρμογής της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι η προώθηση ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού, οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος », δήλωσε η Μενδώνη. Αναφέρει περαιτέρω ότι «… είναι η αναγέννηση σε ένα πλαίσιο εκσυγχρονισμού και συνδέεται άμεσα με την πολιτιστική ταυτότητα ενός ναυτικού έθνους, όπως η Ελλάδα.» Όμως, η πολιτιστική ταυτότητα του Έλληνα ψαρά χάνεται εάν φορολογούνται και τιμωρούνται από την κυβέρνηση.
Ουσιαστικά δεν γίνεται τίποτα από την κυβέρνηση Μητσοτάκη για να αποτρέψει την επανενεργοποίηση των μέτρων καταστροφής των σκαφών ως μέρος των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μείωση του αριθμού των επαγγελματιών αλιέων, μέρος αυτού που πίστευε ότι είναι η συνετή διαχείριση των αλιευτικών αποθεμάτων. Ωστόσο, το Υπουργείο Πολιτισμού προετοιμάζεται ήδη για την υποβολή αίτησης για εγγραφή της Ναυπηγικής στους Διεθνούς Καταλόγους της Σύμβασης για τη Διατήρηση της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας το 2022. Το νέο πρόγραμμα Μαθητείας και Επαγγελματικής Κατάρτισης θα λειτουργεί με βάση το πλαίσιο που θεσπίστηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Παιδείας, παράλληλα με το μετα-δευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό μοντέλο, σε συνεργασία με τη Σχολή Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με έδρα το νησί της Σάμου. Μια ζωντανή παράδοση έχει πλέον μετατραπεί σε πανεπιστημιακό πρόγραμμα, στην ξυλουργική. Το Τμήμα Μαθηματικών, με επικεφαλής τον Πρόεδρό του καθηγητή Ανδρέα Παπασαλούρο, θα αναλάβει το σχεδιασμό και την επεξεργασία των απαραίτητων εκπαιδευτικών εγχειριδίων, καθώς και την προετοιμασία του νέου προγράμματος σπουδών, ενός επαγγελματικού προγράμματος ξυλουργικής. Η Σχολή Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου συμμετέχει ήδη στη δημιουργία και ανάπτυξη του Μουσείου Ναυπηγικής και Ναυτιλιακών Τεχνών του Αιγαίου, στο Ηραίο της Σάμου. Η πρώτη εφαρμογή του προγράμματος σπουδών θα πραγματοποιηθεί στο εργαστήριο συντήρησης σκαφών του Μουσείου, στο πλαίσιο της μουσειολογικής μελέτης που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού. Αφήνοντας μια ζωντανή κληρονομιά να πεθάνει μέσω της κυβερνητικής φορολογίας και προστίμων στον Έλληνα ψαρά, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού σε αυτήν την περίπτωση ακολουθεί τις νέες σχολές ναυπηγικής σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, καθώς και στην Τουρκία και το Κατάρ.
Αναφορές στο Διαδίκτυο:
https://www.argophilia.com/news/tag/greece-culture/
https://www.icsf.net/en/samudra-news-alert/articledetail/62102-Greece-to-found.html?language=EN
