10 Απριλίου 1826, Σάββατο, όπως και φέτος, αλλά του Λαζάρου τότε, ξημερώνοντας ”των Βαγιώνε” το συγκλονιστικότερο γεγονός της Επανάστασης κι ένα από τα δραματικότερα της παγκόσμιας Ιστορίας, η Έξοδος του Μεσολογγίου.

Συγκίνησε βαθύτατα τη διεθνή κοινή γνώμη και τον πνευματικό κόσμο, όπως δείχνει και ο πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά, οι συναυλίες του Ροσίνι, τα λόγια των Βάγκνερ, Σατωβριάνδου, Γκαίτε, Ουγκό και τόσων άλλων.

Δέκα χιλιάδες περίπου είχαν μείνει στο Μεσολόγγι κι άλλοι 600 περίπου ασθενείς και τραυματίες και επειδή δεν ήθελαν ούτε να παραδώσουν τα όπλα ούτε να πεθάνουν από την πείνα, πήραν την απόφαση ”να βγουν με ό,τι τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από το ανοιχτό πουκάμισο [...] όπου είχε κράτος και εξουσία η άνοιξη” (Ελύτης).

Εφτά χιλιάδες τα γυναικόπαιδα, που ενώ είχαν την ευκαιρία νωρίτερα να φύγουν, αποφάσισαν να μείνουν και να ζήσουν ή να πεθάνουν με τους άντρες (”ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ”, Σολωμός) που ήταν 3.500 περίπου.

Όσοι θα έμεναν πίσω, οι ανήμποροι, ήταν αποφασισμένοι να μην πέσουν ζωντανοί στα χέρια του εχθρού κι εύχονταν: ”καλήν αντάμωσιν στον άλλον κόσμο”.

Όλα πήγαν στραβά, τίποτα δεν ήταν υπέρ τους: ο αιφνιδιασμός δεν λειτούργησε, η έξοδος είχε προδοθεί, ο αντιπερισπασμός από τα βουνά δεν έγινε, καθώς τα έξω ελληνικά στρατεύματα ήταν διαλυμένα κι ο Καραϊσκάκης σε μία από τις γνωστές κρίσεις πυρετού.

Είχε βρέξει και το έδαφος ήταν όλο λάσπη, δεν μπορούσαν να τρέξουν, κι όταν διαλύθηκε η συννεφιά βγήκε φεγγάρι που φώτιζε τις κινήσεις τους στον εχθρό που τους περίμενε με το δάχτυλο στην σκανδάλη.

Το βαρύτερο τίμημα πλήρωσαν τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι.

Ο μισός άμαχος πληθυσμός σφαγιάστηκε ή ανατινάχτηκε μαζί με τον γερο-Καψάλη ή σκοτώθηκε πολεμώντας όπως μπορούσε.

Τα άλλα μισά γυναικόπαιδα αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.

Ανάμεσα στις μόλις 13 γυναίκες της Εξόδου, που σώθηκαν, η νεαρή Ελένη Στάικου που αυτοτυφλώθηκε για να αποφύγει την αιχμαλωσία κι η Τασούλα Γυφτογιάννη που σε βαθύ γήρας ζήτησε να ταφεί με την καλή της φορεσιά, την αντρική της Εξόδου, που είχε φυλάξει με προσοχή όλ′ αυτά τα χρόνια...

″Είναι έτοιμα στην άσπονδη πλημμύρα των αρμάτων

Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά, κι ελεύθεροι να μείνουν

Εκείθε με τους αδερφούς, εδώθε με το χάρο” (Σολωμός)

Από τη Φρουρά του Μεσολογγίου, σώθηκαν περίπου 1.300 που πέρασαν δια πυρός και σιδήρου. Τουρκικές πηγές αναφέρουν απώλειες των Οθωμανών και Αιγυπτίων 2.000.

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι παρέμεναν ακόμη κι εξαντλημένοι από την πείνα μία φονική πολεμική μηχανή.

Ήττα από στρατιωτικής πλευράς που όμως επέφερε οριστικά κι αμετάκλητα την εμπλοκή των ξένων δυνάμεων και θα δρομολογήσει την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Λίγες μέρες νωρίτερα υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (4 Απριλίου), το πρώτο διπλωματικό έγγραφο που άνοιγε ένα παράθυρο ελπίδας για κάποιας μορφής αυτονομία της Ελλάδας.

Το Μεσολόγγι δίκαια παραμένει σύμβολο αυτοθυσίας, πεισματώδους αντίστασης και απίστευτης ψυχικής αντοχής.

″Γλυκιά κι ελεύθερη η ψυχή σα να ’τανε βγαλμένη

Κι ύψωναν με χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη”

(Σολωμός)