Tέχνη και πολιτισμός: Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη

Έλληνες  13/03/2021  

Μοιραστείτε το άρθρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Δρ Πατρίσια Κυριακίδου

Κοινωνική Ανθρωπολόγος, ειδικευμένη στη μελέτη της Ελληνικής Κοινωνίας

Καθηγήτρια Πανεπιστήμιου ΗΠΑ

Στέλεχος των Ελλήνων για την Πατρίδα

Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, που ανεγέρθηκε το 1930-1932 και βρίσκεται μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων στην Αθήνα. Μνημείο πολιτιστικό και καλλιτεχνικό.

Προσφέρει ένα σημαντικό, στοχαστικό πρώτο μάθημα για εκείνον που επιστρέφει στην χώρα απ’ την οποία κατάγεται. Αποτελεί την καλλιτεχνική αποτύπωση των έντονων συναισθημάτων που βίωσαν πολλοί άνδρες πολεμώντας και πεθαίνοντας για το ιδανικό της πατρίδος. Είναι το κενοτάφιο, ένα μνημείο τέχνης που απεικονίζει με εξαιρετικό τρόπο την μνήμη των πεσόντων στρατιωτών.

Το δημιούργησε ο γλύπτης Φωκίων Ροκ, ο οποίος συμπεριέλαβε το σχέδιο ενός Αρχαίου Σπαρτιάτη ξαπλωμένου επάνω στην ασπίδα του. Ο πυρσός ήρθε από το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας για να ανάψει το αιώνιο πλαίσιο στο κέντρο του Κενοταφίου. Το μνημείο είναι μια αστική σύνθεση με αρχές γαλλικής πολεοδομικής παράδοσης και κλασικισμού, συνδυασμένες με το μοντέρνο πνεύμα της Αρ Ντεκό και με συμβολικές αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα. Εδώ βλέπουμε τόσο τον πολιτισμό όσο και την τέχνη να επιδρούν ισχυρά στον απόηχο των συναισθημάτων όπου n εθνική μνήμη αναζωπυρώνεται από το συναίσθημα, όπως συμβαίνει με μία επίσκεψη στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης ή με ένα προσκύνημα σε κάποια Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Έλληνας οπλίτης καταβάλλει Πέρση στρατιώτη. Απεικόνιση σε αρχαία Κύλικα-5ος αιώνας π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Σχετικά με την ενδυμασία ενός Σπαρτιάτη οπλίτη, αυτός πήγαινε στην εκστρατεία φορώντας παραδοσιακά το κόκκινο χρώμα - έτσι ώστε ο μανδύας ήταν κόκκινος για να μην γίνεται ορατό το αίμα όταν πληγώνονταν στη μάχη. Αν υπήρχε Ολυμπιονίκης στον Σπαρτιατικό στρατό, του δινόταν το δικαίωμα να βρίσκεται κοντά στο βασιλιά κατά τη διάρκεια της μάχης.

Όσο μεγάλη είναι η σημασία της αρχαίας Σπάρτης για την εικονογραφία του Αγνώστου Στρατιώτη, άλλο τόσο σημαντική είναι η απεικόνιση στην Ορθόδοξη αγιογραφία των στρατιωτικών Αγίων οι οποίοι πολέμησαν και πέθαναν στη μάχη. Η εθνική μνήμη δημιουργεί φλογερά συναισθήματα όταν πηγάζει από τα εν λόγω σημαντικά εθνικά πλαίσια: Την αιώνια φλόγα του Άγνωστου Στρατιώτη και το κερί που τρεμοπαίζει πάνω από τις εικόνες στο εικονοστάσι κάποιας εκκλησίας.

Ο Άγιος Γεώργιος αποτελεί ένα μεγάλης σημασίας σημείο αναφοράς για τους Έλληνες στρατιώτες, καθώς είναι ο προστάτης Άγιος του Ελληνικού Στρατού. Υπάρχουν ισχυροί δεσμοί μεταξύ της Ελληνικής Σημαίας και του Αγίου Γεωργίου του οποίου η μνήμη θα εορταστεί σε λίγο καιρό, στις 23 Απριλίου. Ο Άγιος Γεώργιος ο Μεγαλομάρτυρας υπηρετούσε στο ρωμαϊκό στρατό επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού, ο οποίος εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τη στρατιωτική του αρετή, που τοποθέτησε τον Άγιο Γεώργιο στην Αυτοκρατορική Φρουρά με το στρατιωτικό βαθμό του Διοικητή.

Είναι γνωστός σε μας ως ο «Τροπαιοφόρος» τόσο για τα στρατιωτικά του επιτεύγματα όσο και για το μαρτύριο που υπέμεινε. Ο Ελληνικός Ορθόδοξος σταυρός μας, με την κεντρικά τοποθετημένη δοκό, είναι ο σταυρός του Αγίου Γεωργίου, του Μεγαλομάρτυρα ως στρατιωτικού πολεμιστή αγίου. Σε αγιογραφίες απεικονίζεται να σκοτώνει ένα δράκο, ο δράκος αντιπροσωπεύει επίσης συμβολικά έναν στρατό εισβολής. Αυτό δείχνει επίσης την ανδρεία του Αγίου Γεωργίου ως στρατιωτικού αξιωματικού του Ρωμαϊκού στρατού πριν διωχθεί μέχρι θανάτου επειδή ασπάστηκε τον Χριστιανισμό το 303 μ.Χ. από τον Ρωμαϊκό στρατό. Μέχρι την περίοδο στα τέλη του 15ου αιώνα μ.Χ, οι Κρητικοί αγιογράφοι είχαν καθιερώσει ένα ξεχωριστό στυλ αγιογραφίας, που διακρίνεται για τα ακριβή περιγράμματα, τις λιπόσαρκες μορφές με υποβαφή σκούρου καφέ χρώματος και πυκνές μικροσκοπικές ανταύγειες στα μάγουλα των προσώπων, τα φωτεινά χρώματα στα ενδύματα, τη γεωμετρική επεξεργασία των υφασμάτων και, τέλος, την ισορροπημένη δόμηση της σύνθεσης ή ευκρινή περιγράμματα, λεπτές σιλουέτες και συγκρατημένες κινήσεις. Ένας από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες της αγιογραφικής κρητικής σχολής της εποχής ήταν ο Άγγελος Ακοτάντος που απεικόνιζε τον Άγιο Γεώργιο να σκοτώνει το δράκο.

Αγιογραφία από τον Άγγελο Ακοτάντο, Κρήτη (πρώτο μισό του 15ου αιώνα μ.Χ).

Ο αρχαίος Έλληνας Σπαρτιάτης που απεικονίζεται στον Άγνωστο Στρατιώτη φορούσε κόκκινο μανδυα κατά τη διάρκεια της μάχης, και ο μανδύας που απεικονίζεται στον Άγιο Γεώργιο τον Μεγαλομάρτυρα στην αγιογραφική εικόνα που δημιούργησε ο Ακοτάντος, ο μανδύας είναι κόκκινος. Το κόκκινο χρώμα έχει συχνά θρησκευτική χρήση στον πολιτισμό μας. Συμβολίζει τον υπέρτατο ηρωισμό και είναι το χρώμα της χριστιανικής σταύρωσης και το χρώμα των αυγών που θα βάψουμε σύντομα για το Ελληνικό Ορθόδοξο Πάσχα. Είναι αυτοί οι κόκκινοι μανδύες τόσο των αρχαίων όσο και των βυζαντινών στρατιωτών όπου το κόκκινο αντιπροσωπεύει το πιο έντονο χρώμα συναισθηματικά, διεγείροντας τις αισθήσεις. Το σκούρο κόκκινο συμβολίζει επίσης τον Θεό Άρη που είναι ο Θεός του Πολέμου.

Πολύ σημαντικά ρωμαϊκά αντίγραφα πρωτότυπων ελληνικών γλυπτών από το 5ο αιώνα π. Χ., απεικονίζουν τον Θεό Άρη σήμερα, αναλαμπές της ελληνικής τέχνης που προήλθαν από το Ναό του Άρη στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

Αυτό είναι το κεφάλι από ένα άγαλμα του θεού Άρη και είναι ένα ρωμαϊκό αντίγραφο από το 150-160 μ.Χ. βασισμένο στο ελληνικό άγαλμα του γλύπτη Αλκαμένη από το 430-420 π.Χ. φτιαγμένο για το Ναό του Άρη που βρέθηκε στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, σήμερα σε μόνιμη έκθεση στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, στη Γερμανία.

Το κράνος του Αρχαίου Έλληνα Σπαρτιάτη προέρχεται από τον Θεό Άρη, ο οποίος είχε το ίδιο κράνος διακοσμημένο με λακωνικά σκυλιά.

Δυστυχώς, ο Ναός δεν υπάρχει πλέον στην Αρχαία Αγορά, ούτε και τα αρχικά αγάλματα του Θεού Άρη, φτιαγμένα από τον Αλκαμένη για το Ναό του Άρη στην Αρχαία Αγορά. Αλλά αυτό που φαίνεται σε επίπεδο τέχνης, είναι ότι οι κόκκινοι μανδύες που φοριούνταν τόσο από τους αρχαίους όσο και από τους βυζαντινούς στρατιώτες ανάγονται στον Θεό Άρη, που τους καθόρισε ως κόκκινους.

Το ρωμαϊκό αντίγραφο γνωστό ως "Ares Borghese" στο Μουσείο του Λούβρου ήταν επίσης ένα ρωμαϊκό αντίγραφο του Άρη από τον Αλκαμένη που κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. όπως αναφέρεται από τον Παυσανία (1.8.4) ότι υπήρχε στην Αρχαία Αθηναϊκή Αγορά. Στο έργο της Kim Hartswick που έγραψε για τον «Ares Borghese» το 1990, σημειώνεται ότι ήταν δύσκολο να συνδεθεί το πρωτότυπο του αγάλματος του Άρη Borghese με τον Αλκαμένη, καθώς η ταυτοποίηση του Θεού Άρη στην αρχαία ελληνική τέχνη είναι σχεδόν αδύνατη, δεδομένου ότι η μορφή του Θεού Άρη δεν ήταν τυποποιημένη στην αρχαία ελληνική τέχνη.

Η απουσία του πρωτοτύπου του Θεού Άρη στην αρχαία ελληνική τέχνη δεν προκαλεί έκπληξη γιατί είναι γνωστό ότι ο Άρης δεν ήταν "δημοφιλής" Θεός. Στην πραγματικότητα, ακόμη και η αρχαία ελληνική εικονογραφία του Θεού δεν εμφανίζει μια ομοιομορφία, πράγμα που οδήγησε τους μελετητές να αφιερώσουν την προσοχή τους στα πιο ορατά στοιχεία εικονογραφίας - τα σκυλιά και τους γρύπες στο κράνος.

Ο «Ares Borghese» στο Λούβρο και το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων στην Αθήνα, «ζωντάνεψαν» τον Σπαρτιάτη στρατιώτη που ήταν ξαπλωμένος στην ασπίδα του επάνω, και ζωντάνεψαν κάθε στρατιώτη που αντιπροσώπευε το κενοτάφιο. Πραγματικά, ο Άρης ταιριάζει με την Αθηνά ως αδέλφια που αντιπροσώπευαν τον πόλεμο στο αρχαίο ελληνικό πάνθεον, αλλά ο Άρης, με σημαντικό τρόπο, αντιπροσωπεύει τον άνδρα στρατιώτη ως την ανδρική θρησκευτική έκφρασή του. Ο Αλκαμένης δημιούργησε αρχαιά αγάλματα του Θεού Άρη που τώρα δεν υπάρχουν και έχουν μείνει απλά κάποια ρωμαϊκά τους αντίγραφα όπως αυτά στα μουσεία της Ευρώπης. Ο 5ος αιώνα π.Χ. στην Ελλάδα, όπως θυμάμαι, ήταν ο αιώνας των μεγάλων αγαλμάτων στους ναούς.

Ως Έλληνες για την Πατρίδα πιστεύουμε ακράδαντα στον πολιτισμό μας και στις μορφές της τέχνης του. Μοιραζόμαστε τις πολιτιστικές εμπειρίες που μας δίνουν οι μορφές τέχνης και μας συνδέουν με το πολιτιστικό μας πλαίσιο. Η αξία της καλλιτεχνικής έκφρασης είναι μια σημαντική πτυχή του πολιτισμού γιατί μας βοηθά να αισθανθούμε και να φανταστούμε την πολύ σημαντική εμπειρία της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

Αναφορές

Κιμ Τζέι Χάρτσγουικ, 1990. “The Ares Borghese Reconsidered.” Archéologique 2 (1990), pp. 227-283. Presses Universitaires de France.;


Μοιραστείτε το άρθρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης