Γράφει η Μαντώ Δημητρίου

Οι Σουλιώτισσες με τα ξίφη τους έλυσαν το ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων όσων αφορά την προσφορά τους στην Ελληνική Επανάσταση.

Πράγματι όπως μας θυμίζει και η δημοτική μας παράδοση ο ηρωισμός τους είναι μνημειώδης. «Οι Σουλιώτισσες δε ζούνε μες τη μαύρη τη σκλαβιά».

Ο χορός του Ζαλόγγου τις παραμονές των Χριστουγέννων του 1803, αποτελεί γεγονός που συγκλονίζει όλη την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη της εποχής. Αναφέρει χαρακτηριστικά η Καλλιρόη Παρεν: «Στο Σούλι η γυνή δεν εκλείετο εις γυναικωνίτην ,αλλ' ούτε εθεωρείτο ασθενεστέρα του ανδρός ύπαρξις. Ήτο η σύντροφος, η συνεργάτης, η σύμμαχος του ήρωος ανδρός. Ο της ελευθερίας τον θρόνον εις τα απρόσιτα όρη της πατρίδος του υψώσας Σουλιώτης έδωκε μόνος το όπλον εις την χείρα της συζύγου και της θυγατρός του και την έταξεν ως άγγελο φύλακα προ του θρόνου αυτής».

Πολλά τα παραδείγματα ατρόμητων γυναικών. Η Μόσχω Τζαβέλλα, σύζυγος του Λάμπρου, αντιστάθηκε γενναία τον Ιούλιο του 1792, όταν ο Αλή Πασάς έστειλε ισχυρό απόσπασμα για να καταλάβει το Σούλι. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της μάχης, τα όπλα των ανδρών περιήλθαν σε αχρηστία λόγω υψηλής θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα οι δύο πλευρές να κηρύξουν προσωρινή ανακωχή.

Η Τζαβέλλα η οποία μέχρι τότε κρατούσε απόσταση από το σημείο της μάχης, παρατηρώντας τη διακοπή των πυροβολισμών, υπέθεσε πως οι Οθωμανοί σκότωσαν τους Σουλιώτες.

Τότε επικεφαλής 400 γυναικών, επιτέθηκε στους Τουρκαλβανούς του Αλή, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν. Το μέγα επίτευγμά της γέμισε δέος τους Οθωμανούς, ενώ ενέπνευσε τη λαϊκή μούσα.