ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ως γνωστόν οι πολίτες σήμερα δεν εξυπηρετούνται στον επιθυμητό βαθμό, από αυτό που οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών έχουν δημιουργήσει με λάθος στόχο και που το ονομάζουν ΨΗΦΙΑΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. Όταν αποφασίζεις να «στήσεις» κρατικές ψηφιακές υπηρεσίες και δεν έχεις συνειδητοποιήσει τον πραγματικό λόγο που πρέπει να γίνει αυτό, τότε εύκολα ξεφεύγεις και αυτό που δημιουργείς, αρχικά με προφανή σκοπό να αποτυπώσεις την οικονομική δραστηριότητα και με απώτερο στόχο να μαζέψεις χρήμα στα κρατικά ταμεία, είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Το ψηφιακό κράτος δεν στήνεται για να λειτουργήσει ως μέσον καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, αλλά ως μέσον ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ του κράτους και διευκόλυνσης των πολιτών στην καθημερινότητά τους. Αν στηθεί σωστά και οι πολίτες αισθανθούν ότι για την προσωπική τους διευκόλυνση πρέπει να συμμετέχουν, τότε είναι βέβαιο πως ένα από τα επακόλουθα θα είναι και η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Κορμό ψάχνεις να στήσεις για να βγουν γερά κλαδιά, δεν ξεκινάς σχεδιάζοντας γερά κλαδιά αφήνοντας στην τύχη τον κορμό που κάποια στιγμή «κάποιοι» θα δημιουργήσουν… 

Σαν πολιτικό κόμμα, που συνειδητά έχουμε χαράξει πορεία, προσανατολισμένοι σταθερά σε αυτό που λέει και ο τίτλος μας, ΕΛΛΗΝΕΣ,   το όραμά μας αντικατοπτρίζει μια πολιτοκεντρική αντίληψη της διοίκησης και εν γένει του δημοσίου, η οποία έχει στόχο να απεγκλωβίσει τη Δημόσια Διοίκηση από τις υπάρχουσες δυσλειτουργίες που οφείλονται στη γραφειοκρατική αντίληψη σχετικά με τη διαχείριση και διεκπεραίωση εργασιών. Σημαντικά στοιχεία για την επίτευξη του οράματος είναι η ολιστική προσέγγιση του ψηφιακού μετασχηματισμού, η συνέχεια στη Δημόσια Διοίκηση και η δέσμευση για έντιμη προσήλωση της διοίκησης, υποστηριζόμενη από αντίστοιχη πολιτική βούληση.

Τα σημερινά προβλήματα

Οι πολίτες σήμερα εξηγούν τους λόγους για τους οποίους σε αρκετές περιπτώσεις δεν εξυπηρετούνται από ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Εκτός από τις περιπτώσεις που απαιτείται ο έλεγχος ταυτοπροσωπίας, αναφέρουν αρκετές περιπτώσεις, όπου οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες δεν τους εξυπηρετούν γιατί δεν προβλέπουν, αδυνατούν να καλύψουν κάποιες ειδικές συνθήκες ή περιστάσεις στις οποίες υπάγεται ο ενδιαφερόμενος, ή γιατί δεν τις εμπιστεύονται. Το αποτέλεσμα είναι οι πολίτες να ταλαιπωρούνται από γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες με μεγάλους χρόνους αναμονής, μεγάλο αριθμό εμπλεκόμενων υπηρεσιών και κυρίως ασυνεπή πληροφόρηση σχετικά με τη διαδικασία και τα δικαιολογητικά που απαιτούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι αρκετοί πολίτες επισήμαναν ασυνεπή πληροφόρηση μεταξύ ηλεκτρονικών συστημάτων ή και μεταξύ υπαλλήλων και την ταλαιπωρία που συνεπάγεται η υποβολή αχρείαστων δικαιολογητικών ή η άσκοπη επανυποβολή τους. Η συναναστροφή με τους δημόσιους υπαλλήλους προκαλεί στους πολίτες ποικιλία αντιδράσεων, από οργή για την έλλειψη ευγένειας έως έκπληξη και μεγάλη ικανοποίηση για υπαλλήλους που καταναλώνουν πολύ χρόνο και κόπο προκειμένου να διεκπεραιώσουν το αίτημα του πολίτη. Ειδικότερα στην περίπτωση των ΚΕΠ, οι πολίτες δηλώνουν σχετικά μεγάλη ικανοποίηση, καθώς οι υπάλληλοι αναλαμβάνουν την πλοήγηση στις δαιδαλώδεις διαδικασίες του δημοσίου. Ο χρόνος αναμονής για την υποβολή αιτημάτων ποικίλει, φτάνοντας συχνά πολλές ώρες ή αρκετές μέρες όταν εμπλέκονται περισσότερες υπηρεσίες. Αντίστοιχα, η διάρκεια ικανοποίησης αιτημάτων ποικίλει από μερικά λεπτά έως και πολλούς μήνες…

Από την μία πλευρά με την ψηφιοποίηση των πάντων, ανοίγεις διαύλους επικοινωνίας μεταξύ ΟΛΩΝ των κρατικών υπηρεσιών και δίχως εμπόδια, το κράτος «προστάτης του ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΙΤΗ» μπορεί σε κάθε στιγμή, αντλώντας στοιχεία από το διάσπαρτο ιστορικό του, να τον αξιοποιήσει, να τον δικαιώσει και εν τέλει το ελάχιστο που μπορεί να κάνει γι’ αυτόν είναι απλά να τον εξυπηρετήσει και να του δώσει αυτό που ως ΠΟΛΙΤΗΣ ζητά απ’ αυτό. ΤΑ ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ της καθημερινότητάς του.

Προβληματικό θεσμικό και νομικό πλαίσιο

Αρκετά δομικά χαρακτηριστικά της Δημόσιας Διοίκησης αποτελούν τροχοπέδη στην αποτελεσματική ανάπτυξη της πληροφορικής. Ιστορικά, η ναπολεόντεια παράδοση της Δημόσιας Διοίκησης στην Ελλάδα βασίζεται κυρίως στο νομικό φορμαλισμό και όχι στις ουσιαστικές προτεραιότητες. Ένα αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι το προβληματικό θεσμικό και νομικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από κακής ποιότητας νομοθέτηση, έλλειψη κωδικοποίησης, νομοθετικά κενά και αντικρουόμενες θεσμικές ρυθμίσεις. Συνακόλουθο είναι ότι εμπλέκονται δίχως κεντρικό σχεδιασμό πολλές υπηρεσίες, απαιτούνται πολλαπλά δικαιολογητικά, ενώ υπάρχει επίσης ασάφεια σχετικά με την εμπλοκή και συμμετοχή αρμόδιων φορέων. Ειδικότερα η φορμαλιστική εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου προστασίας προσωπικών δεδομένων οδηγεί στη συνύπαρξη πολλαπλών αντιγράφων των ίδιων δεδομένων σε κάθε πληροφοριακό σύστημα και τα οποία δεν ενημερώνονται αυτόματα αλλά, αντίθετα, δημιουργούν εστίες ασύμβατων δεδομένων. Ακόμα και στις δημόσιες υπηρεσίες που αναφέρονται κάποιες φορές σε διαφορετικά τμήματα ενός υπουργείου, το κάθε τμήμα ζητά από τον πολίτη δικαιολογητικό από κάποιο άλλο, δίχως να το έχουν αυτομάτως στο αρχείο τους… Και ο Γολγοθάς του πολίτη που ανεβοκατεβαίνει σκάλες καλά κρατεί.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων προαπαιτούμενο είναι η απλοποίηση και κωδικοποίηση της νομοθεσίας και η αναμόρφωση του πλαισίου εφαρμογής προστασίας προσωπικών δεδομένων, που επιτυγχάνονται με τη συνεργασία νομικών και τεχνικών, ώστε να εκτιμώνται οι επιπτώσεις που έχουν οι νομοθετικές αλλαγές στα πληροφοριακά συστήματα, και αντιστρόφως τα πληροφοριακά συστήματα να σχεδιάζονται εξ αρχής με σχετική μέριμνα.

Οι προτάσεις μας

Προτείνουμε την υιοθέτηση προτύπων της λεγόμενης Νέας Δημόσιας Διοίκησης  που προτάσσει την ικανοποίηση του «ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΙΤΗ» και διαδικασίες ελέγχου και ανατροφοδότησης ώστε να επιτευχθεί διαφάνεια και εμπιστοσύνη στη λειτουργία ενός ΕΝΤΙΜΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΙΤΗ  δημοσίου.

Η διαχείριση του κατάλληλου και επαρκώς καταρτισμένου ανθρωπίνου δυναμικού πρέπει να γίνεται με ουσιαστική αξιοκρατία και να υποστηρίζεται από κατάλληλα κίνητρα και κυρώσεις. Η παροχή κινήτρων σε στελέχη αλλά και πολίτες για την αξιοποίηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κρίνεται ως ένας παράγοντας επιτυχίας για τις σχετικές υπηρεσίες, αρκεί να γίνεται με κατάλληλα και προ πάντων συνεπή κίνητρα. Η ανάλυση και ο σχεδιασμός νέων πληροφοριακών συστημάτων ή υπηρεσιών μπορεί να βελτιωθεί με την ενεργή συμμετοχή των τελικών δικαιούχων - χρηστών των συστημάτων ή υπηρεσιών αυτών. Πέρα από την κατάρτιση των στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης σε νέα συστήματα και τη διαχείριση δεδομένων, απαιτείται η ευρύτερη καλλιέργεια της απαραίτητης κουλτούρας διοίκησης με τον πολίτη στο επίκεντρο, καθώς και αντίληψης σχετικά με τις δυνατότητες που μπορούν να παρέχουν τα πληροφοριακά συστήματα στον τρόπο εκτέλεσης των καθημερινών τους εργασιών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση της συνολικής απόδοσης της εργασίας τους, η οποία αποτελεί την αρχή για ποιοτική εξυπηρέτηση των πολιτών.

Ιδανικά, οι υπάλληλοι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να διαπιστώνουν την ανάγκη για οργανωτικές αλλαγές και τους κατάλληλους μηχανισμούς ώστε να τις προτείνουν και πιθανόν να τις υλοποιούν. Αξιόλογες ατομικές πρωτοβουλίες στελεχών και καλές πρακτικές είναι σημαντικό να εντοπιστούν, να αναδειχθούν, να προστατευτούν και να υποστηριχθούν προκειμένου να καταστούν βιώσιμες και να επεκταθούν περαιτέρω στον δημόσιο τομέα. Η διαχείριση πληροφοριακών συστημάτων κρίνεται αναποτελεσματική ως προς τη χρηματοδότηση -ενίοτε υπερβολικά φιλόδοξων- έργων χωρίς να προβλέπεται η συντήρηση και η εξέλιξή τους. Επιπλέον, υπάρχουν χρονοβόρες και ανελαστικές διαδικασίες προμηθειών, με αποτέλεσμα ακόμα και νεοεισαχθέντα συστήματα να θεωρούνται απαρχαιωμένα, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει μακροχρόνια δέσμευση για τη χρήση τους. Συγγενή προβλήματα αποτελούν η απουσία ή μη εφαρμογή κοινών αρχών σχεδιασμού, η απουσία αρχιτεκτονικής λογισμικού σε υψηλό επίπεδο, η ασυνέχεια και μη αξιοποίηση πόρων και δομών και ενίοτε η δέσμευση σε δυνητικά αναποτελεσματικούς προμηθευτές. 

Επιπλέον, κρίνονται ως αναποτελεσματικοί οι κανόνες εμπλοκής-συμμετοχής των φορέων πρότασης, των φορέων χρηματοδότησης και των φορέων υλοποίησης, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό εφαρμογών σε συνδυασμό με τη φύλαξη και επεξεργασία δεδομένων σε απομονωμένα σιλό.

Βασικός παράγοντας επιτυχίας για την επιτυχή ανάπτυξη και διαχείριση συστημάτων είναι η μακροπρόθεσμη διασφάλιση της συντήρησης, περαιτέρω ανάπτυξης και λειτουργίας των έργων. Σε αυτήν την κατεύθυνση προτείνεται η έμφαση στην αγορά υπηρεσιών με βάση συμφωνίες-πλαίσιο, αντί για την προμήθεια συστημάτων «με το κλειδί στο χέρι». Τα συστήματα πρέπει να αποκτώνται ακολουθώντας την προσέγγιση ανοιχτής πλατφόρμας και τις αρχές ευέλικτης ανάπτυξης λογισμικού, καθώς και τα πρότυπα δεδομένων και διεπαφών. 

Σχεδιασμός

Σε επίπεδο σχεδιασμού, προτείνεται η αρχιτεκτονική συστημάτων με ισχυρό κέντρο. Ως γενική αποτίμηση, τα συστήματα που ακολουθούν αρχιτεκτονική με ισχυρές κεντρικές δομές («κεντρικοποιημένη») δείχνουν να ταιριάζουν περισσότερο στην κουλτούρα της χώρας και να είναι συμβατά με τις δομές και τις πρακτικές της Δημόσιας Διοίκησης. Παράλληλα, επιβάλλεται να υπάρχει μηχανισμός με τον οποίο επιτυχημένες τοπικές πρακτικές να διαχέονται και υιοθετούνται κεντρικά ως καλά πρότυπα. Επίσης, προτείνεται τα πληροφοριακά συστήματα που προσφέρονται κεντρικά να είναι ανοικτά σε τοπικές επεκτάσεις. Σημαντική είναι επίσης η ολοκλήρωση συστημάτων γύρω από καθολικές (οριζόντιες) υποστηρικτικές υπηρεσίες. Για τη διασφάλιση της μακροχρόνιας λειτουργίας είναι χρήσιμη η θεσμική θωράκιση της υποχρεωτικής χρήσης πληροφοριακών συστημάτων και η αξιολόγηση της χρήσης, με συνεχείς κύκλους παρακολούθησης και βελτίωσης των συστημάτων, ώστε να γίνονται κατάλληλες προσαρμογές. Σε πρακτικό επίπεδο, προτείνεται η υλοποίηση οριζοντίων έργων (π.χ. διακυβέρνηση, κωδικοποίηση νομοθεσίας, μητρώων πολιτών και δημοσίων υπαλλήλων, ψηφιακό οργανόγραμμα της Δημόσιας Διοίκησης) και υλοποίηση έργων σε τομείς κομβικούς για την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους και την εξυπηρέτηση του πολίτη (οικονομική δραστηριότητα, δικαιοσύνη, εργασία, υγεία, τουρισμός και πολιτισμός).